Biblioteka Uniwersytecka, III piętro
Toruń-Bielany, ul. Gagarina 13
tel. 56 611 43 91
Archiwum@bu.uni.torun.pl
Czytelnia czynna: wtorek godz. 12.00-18.00; środa-czwartek godz. 9.00-14.00
Archiwum Emigracji gromadzi i opracowuje bogate zbiory dorobku kultury polskiej na obczyźnie w XX-w. Są to jedyne w Polsce konsekwentnie gromadzone wszelkiego rodzaju archiwa i pamiątki emigracyjne. Jednocześnie to największy taki zbiór w Polsce, na który składa się ponad 450 kolekcji archiwalnych, ok. 10 tys. dzieł sztuki artystów malarzy żyjących na emigracji, setki godzin nagrań z emigrantami, jedne z najbogatszych zbiorów czasopism i książek emigracyjnych i - co także nie bez znaczenia - udane próby badań naukowych.
To tu znajdują się rękopisy Miłosza, a na ścianach wiszą rysunki Czapskiego. W Toruniu zgromadzone są zbiory, których zazdroszczą muzea na całym świecie. W ich sprowadzeniu pomógł sam Jerzy Giedroyc. Ale o tym wszystkim wiedzą tylko nieliczni.
Spuścizną po wybitnych Polakach emigrantach Biblioteka Uniwersytecka zajęła się na początku lat 90. XX w. jako jedyna instytucja w Polsce.
W Toruniu można przeczytać oryginalne rękopisy Witolda Gombrowicza, Jana Lechonia, Kazimierza Wierzyńskiego, Ireny Krzywickiej, Leo Lipskiego czy Leopolda Tyrmanda.
Archiwum Emigracji jest pracownią w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, największego uniwersytetu w północnej Polsce. Archiwum Emigracji gromadzi spuścizny pisarzy, publicystów, wydawców, ludzi nauki i artystów emigracyjnych, ich księgozbiory, archiwa redakcji czasopism, oficyn wydawniczych i księgarskich oraz instytucji kulturalno-społecznych działających na emigracji w XX wieku. W latach 1995-2006, dzięki pomocy wielu wybitnych osobistości polskiego wychodźstwa (przede wszystkim Stefanii Kossowskiej i Jerzego Giedroycia) i zaufaniu, jakie z czasem zdobyło, Archiwum Emigracji pozyskało ponad 350 kolekcji archiwalnych, bibliotecznych i artystycznych z całego "polskiego" świata, stając się najważniejszym ośrodkiem w Polsce dokumentującym dorobek kulturalny wychodźstwa polskiego po 1939 roku. Archiwalia gromadzone w Toruniu są bezcennym źródłem dla badań naukowych nad dorobkiem kulturalnym Polaków w XX wieku.
Zbiory Archiwum Emigracji
Najcenniejszą kolekcją archiwalną jest archiwum tygodnika literackiego "Wiadomości" (Londyn 1946-1981) - największe i najbogatsze archiwum emigracyjne w Polsce - ponad 60 tys. rękopisów i listów. Wśród wielu kolekcji są archiwa księgarni Libella i Galerie Lambert (Paryż 1947-1993), Teatru "Syrena" (Londyn) i wydawnictwa Książnica Polska (Glasgow); Biblioteka Marii i Józefa Czapskich (Paryż 1945-1992) - ponad 1,5 tys. książek z marginaliami i rysunkami; oraz ponad 300 archiwów pisarzy, dziennikarzy, publicystów, artystów, ludzi teatru i nauki oraz wybitnych osobistości życia społeczno-kulturalnego wychodźstwa polskiego XX wieku, takich jak: Wacław Bakierowski, Zdzisław Broncel, Michał Chmielowiec, Edward Chudzyński, Ryszard Demel, Janusz Eichler, Anna Frajlich, Natan Gross, Wacław Iwaniuk, Konstanty A. Jeleński, Jadwiga Jurkszus-Tomaszewska, Tamara Karren, Halina Korn-Żuławska, Stefania Kossowska, Janina Kościałkowska, Jan Kott, Janusz Kowalewski, Irena Krzywicka, Jerzy R. Krzyżanowski, Witold Leitgeber, Leo Lipski, Mela Muter, Halima Nałęcz, Róża Nowotarska, Tadeusz Polanowski, Janusz Poray-Biernacki, Marta Reszczyńska-Stypińska, Zofia Romanowiczowa, Juliusz Sakowski, Olga Scherer, Henryk Skolimowski, Wojciech Skalmowski, Felicjan Sławoj Składkowski, Władysław R. Szomański, Wiktor Trościanko, Leopold Tyrmand, Jan Ulatowski, Wojciech Wasiutyński, Tadeusz Wittlin, Władysław Żeleński, Marek Żuławski.
Marek Żuławski: „Rozmowa” („Zakochani” / „Lovers - horisontal”), 1956,olej, lakier na tekturze
Galeria sztuki polskiej na obczyźnie w XX wieku
to jedyny tego rodzaju i tej wielkości zbiór w Polsce. Galeria dokumentuje działalność artystyczną i wystawienniczą polskich malarzy, rzeźbiarzy i grafików tworzących na obczyźnie w XX wieku. Prócz pełnych archiwów, zbioru dokumentów i pamiątek, Archiwum Emigracji posiada kilka tysięcy rysunków, grafik, fotografii oraz prac malarskich i rzeźbiarskich artystów takich jak: K. Brandel, J. Czapski, R. Kramsztyk, M. Muter, J. Lebenstein, S. Domaradzki, A. Kossowski, M. Kratochwil, M. Bohusz-Szyszko, S. Frenkiel, R. Chwoles, K. Dźwig, L. Piesowocki, Z. Turkiewicz, M. Kościałkowski, Caziel, F. Topolski, W. R. Szomański, M. Rudnicki, T. Znicz-Muszyński, S. Gliwa, T. Piotrowski, T. Mysłowski, J. Eichler, A. Piwarski, A. Werner, T. Beutlich, M. Oberländer, L. Lille, J. Jasińska, A. Jesion, H. Nałęcz, W. Jahl, P. Łabużek (Baro), T. Koper, Hilary, D. Tuszyński, Z. Ruszkowski, J. Natanson, M. Żuławski. Najcenniejszą kolekcją jest 1500 prac K. Brandla (dar W. Leitgebera).
Badania naukowe i publikacje
Efektem badań naukowych są konferencje, seminaria, publikacje naukowe i wystawy. Od 1995 roku wydawana jest seria opracowań pn. "Archiwum Emigracji. Źródła i materiały do dziejów emigracji polskiej po 1939 roku", pod redakcją S. Kossowskiej i M. A. Supruniuka. Ukazało się 26 tomów, w tym książki poświęcone emigracyjnym "Wiadomościom", londyńskim czasopismom grupy "Kontynenty", paryskiej Libelli i Galerie Lambert, Czesławowi Miłoszowi, Witoldowi Gombrowiczowi, Józefowi Łobodowskiemu, Józefowi Wittlinowi, Zygmuntowi Hauptowi, sztuce polskiej w Wielkiej Brytanii, wydawcom emigracyjnym, w szczególności londyńskiemu "Veritasowi".
Archiwum Emigracji wydaje ponadto drugą serię: "literacką", w której publikowana jest beletrystyka, poezja, dramatopisarstwo, eseistyka, felietonistyka oraz krytyka literacka powstała na obczyźnie. Ukazało się 16 tomów, w tym książki Stefanii Kossowskiej, Bronisława Przyłuskiego, Marii Danilewicz Zielińskiej, Czesława Miłosza, Jana Winczakiewicza, Kazimierza Brauna i Jerzego Pietrkiewicza.
Nagroda Archiwum Emigracji
Archiwum przyznaje raz w ogólnopolską roku nagrodę za najlepszą pracę magisterską i doktorską poświęconą emigracji. Celem Nagrody jest promocja podstawowych badań naukowych nad różnorodnymi zagadnieniami związanymi z dziejami i dorobkiem wychodźstwa polskiego. Przyznawana jest za wybitne prace z dziedzin: literaturoznawstwo, historia, historia kultury i socjologia oraz historia sztuki. Potrzebę takiej nagrody dostrzegli również wybitni emigranci, którzy zgodzili się sprawować nad nią opiekę jako Honorowa Kapituła: Józef Bujnowski, Maria Danilewicz Zielińska, Andrzej S. Ehrenkreutz, Jerzy Giedroyc, Gustaw Herling-Grudziński, Leszek Kołakowski, Stefania Kossowska, Jan Kott, Jerzy Krzywicki, Jerzy R. Krzyżanowski, Danuta Mostwin, Olga Scherer i Tymon Terlecki. Fundatorem pierwszych Nagród był Tadeusz Walczak, dyrektor PFK i "Dziennika Polskiego".
"Archiwum Emigracji" - rocznik
W latach 1998-2006 ukazało się osiem zeszytów czasopisma naukowego redagowanego przez zespół: S. Czerwonnaja, B. Dorosz, A. Frajlich, Z. Girzynski, J. Koźmiński, J. Krasnodębska, Jerzy R. Krzyżanowski, W. Lewandowski (z-ca red. naczelnego), W. Ligęza, R. Moczkodan, K. Pomian, D. Ratajczakowa, J. W. Sienkiewicz, A. Supruniuk oraz M. A. Supruniuk (red. nacz.). W Kolegium Doradczym zasiadają: Z. Bobowicz, M. E. Cybulska, R. Löw, K. Muszkowski, L. Paszkowski i J. Pietrkiewicz. Czasopismo jest miejscem dyskusji młodych krajowych badaczy studiujących historię emigracji z twórcami kultury i uczestnikami życia literackiego i społeczno-kulturalnego na wychodźstwie. "Archiwum Emigracji" jest jedynym w Polsce czasopismem w całości poświęconym wyłącznie studiom nad różnymi aspektami kultury polskiej na obczyźnie w XX wieku.
Czasopismo uzyskało w roku 2006 kategoryzację Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Stypendium artystyczne Jana Winczakiewicza
Od roku 2005 Archiwum Emigracji, wspólnie z Wydziałem Sztuk Pięknych UMK, przyznaje stypendium dla wyróżniającego się studenta malarstwa UMK. Stypendium, które umożliwia dziesięciodniowy pobyt w Paryżu i zwiedzanie muzeów funduje Jan Winczakiewicz z Francji. Dotychczasowymi laureatkami stypendium były: Katarzyna Kucińska (2005) i Agnieszka Smolarska (2006).
* * *
Archiwum Emigracji prowadzi badania i działalność wydawniczą dzięki opiece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz pomocy instytucji i osób prywatnych. W latach 1996-2001 prace archiwalne finansowane były przez Komitet Badań Naukowych. W roku 2006 działalność wydawniczą oraz sprowadzenie materiałów po Halimie Nałęcz z Londynu wsparło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Każde wsparcie ma dla nas wielką wartość i każda darowizna jest odnotowywana na stronach Archiwum w Internecie.
Zbiory Archiwum Emigracji są stale powiększane i uzupełniane, a napływające materiały archiwalne porządkowane i opracowywane. Nie wszystkie dokumenty są jednak udostępniane; niektórzy ofiarodawcy zastrzegli sobie możliwość decydowania, kiedy materiały przez nich ofiarowane dostępne będą czytelnikom. Respektujemy ich warunki.
Archiwum Emigracji zwraca się z prośbą o pomoc w gromadzeniu i uzupełnianiu zbiorów do wszystkich, którzy posiadają archiwalia, księgozbiory, fotografie, nagrania dźwiękowe i filmowe, zbiory sztuki lub pojedyncze rysunki, grafiki, katalogi i foldery wystaw, a także pamiątki związane z działalnością emigracji polskiej w XX wieku. Powierzone nam materiały zostaną opracowane i będą służyć do badań naukowych.
* * *
Zgodnie z decyzją Stefanii Kossowskiej, ostatniej redaktorki "Wiadomości", Uniwersytet Mikołaja Kopernika i Biblioteka Uniwersytecka są jedynymi spadkobiercami praw majątkowych i autorskich związanych ze spuścizną archiwalną, literacką i wydawniczą "Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich" (1940-1944) oraz "Wiadomości" (1946-1981). Wszelkie przedruki z tygodnika wymagają zgody Dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu.
Umieszczone na stronach internetowych cyfrowe kopie zbiorów (fotografii, dokumentów, dzieł sztuki) mogą być wykorzystywane wyłącznie do celów naukowo-badawczych i edukacyjnych. Zabroniona jest edycja kopii zmierzająca do modyfikacji ich pierwotnego wyglądu. Umieszczanie kopii na stronach innych serwisów www jest możliwe pod warunkiem zachowana oryginalnej formy i zamieszczeniu informacji o ich pochodzeniu (linku do właściwej strony serwisu www Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu). Wykorzystywanie kopii do celów komercyjnych wymaga zgody Dyrektora Biblioteki.
