Kamienica Pod Gutenbergiem (Dom Prasy; Dom Drukarzy)

 

Stojący na Nowym Mieście przy ul. św. Katarzyny 4 obszerny neorenesansowy dom wyróżnia się nie tylko na tej ulicy. Jest to bowiem jedna z dwóch kamienic w Polsce z pomnikowym całopostaciowym przedstawieniem Johannesa Gutenberga, twórcy nowoczesnego drukarstwa.

Kamienica została wybudowana na podstawie projektu toruńskiego architekta Reinharda Uebricka w 1905 r. przez braci Paula i Alfreda Domborowskich, synów znanego drukarza toruńskiego Carla Domborowskiego (1819-1898) jako nowa siedziba drukarni i redakcji gazety "Thorner Presse". Wcześniej, od lat 70. XIX w. na działce tutejszej mieścił się jeden z browarów (przy ulicy św. Katarzyny browary działały licznie już od średniowiecza, zobacz: Browary i piwo toruńskie w okresie przedrozbiorowym).

Nowy gmach drukarni i siedziby gazety ozdobiony został m.in.naturalnej wielkości figurą Gutenberga, symbolizującą przeznaczenie obiektu. Jednak na fasadzie znaleźć można także inne przedstawienia, jak płaskorzeźby herbów Starego Miasta Torunia i Nowego Miasta Torunia. Być może wiąże się to z faktem przejęcia w 1906 r. przez drukarnię Domborowskich dawnej drukarni Rady toruńskiej wraz z zasobem historycznych czcionek i winiet (zobacz: Dawne drukarnie i drukarstwo toruńskie).

W innej części elewacji budynku odnaleźć można płaskorzeźby ukazujące pracę drukarzy.

 

Drukarnia Domborowskich drukowała m.in. największą przed I wojną światową gazetę toruńską "Thorner Presse", którą w 1883 r. założył Carl. W 1907 r. zmieniła ona nazwę na "Die Presse" i ukazywała się do 1918 r.

Po odzyskaniu niepodległości i wejściu Torunia do odrodzonej Rzeczypospolitej mieściła się tutaj od 1920 r. Drukarnia Toruńska SA, spod prasy której wychodziło "Słowo Pomorskie” - największy dziennik wydawany na Pomorzu w okresie międzywojennym (zobacz: Toruń międzywojenny). Przejęta przez Niemców drukarnia w okresie II wojny światowej tłoczyła z kolei znowu niemieckojęzyczny dziennik, tym razem hitlerowski "Thorner Freiheit" (zobacz: Dawne czasopisma toruńskie).

 

Drukarnia działała tu nadal po II wojnie światowej, kiedy to siedzibę miały w tym miejscu Zakłady Graficzne w Toruniu (znane też jako Toruńska Drukarnia Dziełowa), których od 1948 roku specjalnością stały się książki, zwłaszcza z zakresu literatury pięknej i młodzieżowej. Nie drukowano wtedy już gazet, bo wszystkie toruńskie tytuły zostały zlikwidowane, co było konsekwencją przeforsowanej przez Polską Partię Robotniczą w Bydgoszczy decyzji degradacji Torunia i przeniesienia władz wojewódzkich z Torunia do Bydgoszczy (zobacz: Bydgoszcz degraduje Toruń), co nastąpiło w marcu 1945 r.

Wktórce drukarnia ta po takich gigantach jak Dom Słowa Polskiego w Warszawie czy Drukarnia Narodowa w Krakowie stała się jednym z największych zakładów poligraficznych w Polsce, zatrudniając ok. 1000 pracowników i wydając setki tysięcy egzemplarzy miesięcznie. Szybko zyskła renomę i solidną markę. Stało się to możliwe m.in. dzięki kunsztowi tutejszych specjalistów (grafików, introligatorów, typografów, litografów) z Zygfrydem Gardzielewskim na czele (1914-2001), znanym grafikiem i drukarzem. To właśnie Gardzielewski w latach 1952-1958 wraz z Józefem Gruszką stworzył nowy krój czcionek, nazwany antykwą toruńską. W 1995 r. została ona zdigitalizowana, dzięki czemu dziś każdy może nią pisać na własnym komputerze (do pobrania tutaj).

W latach 70. XX w. dział druku offsetowego Zakładów Graficznych w Toruniu przeniesiono do zbudowanego obiektu przy ul. Sowińskiego, gdzie początkowo był magazyn papieru. Dziś w tym miejscu działają Toruńskie Zakłady Graficzne Zapolex, będące kontynuacją zlikwidowanych w 1994 r. Zakładów Graficznych przy ul. św. Katarzyny 4.