Krypta Katedry Świętojańskiej

Krypty - rozumiane jako podziemne sklepione komory grzebalne w odróżnieniu od niesklepionej komory grobowej - w toruńskiej Katedrze Świętojańskiej zostały odkryte w wyniku prowadzonych dużych prac konserwatorskich w 2013 r. Ujawniono je pod wschodnią częścią nawy północnej, pod zakrystią oraz pod kaplicą św. Ignacego Loyoli.

 

Najciekawsza i najcenniejsza jest dwuczęściowa krypta pod wschodnią częścią nawy północnej i pod zakrystią. Część pod nawą jest średniowieczna i powstała najprawdopodobniej w ostatniej ćwierci XIV w., następnie w okresie nowożytnym (pocz. XVII w.) została połączona z powstałą wtedy znacznie obszerniejszą (szerszą, dłuższą i wyższą) kryptą pod zakrystią. Jest to największa krypta na obszarze południowego pobrzeża Bałtyku. Ta krypta nowożytna związana jest z powrotem kościoła Świętojańskiego do wyłącznej dyspozycji katolików i objęciem go przez Jezuitów (w latach 1530-1596 kościół użytkowany był wspólnie przez protestantów i katolików).

W momencie odkrycia znajdowało się tu ok. 120 pochówków (od XVII do pocz. XX w.), które zostały zbadane, zinwentaryzowane, przeniesione i złożone do krypty pod kaplicą św. Ignacego Loyoli. Chowano tu osoby świeckie, duchownych , były pochówki zarówno bardzo bogate, o czym świadczą zachowane trumny, jedwabne, złote wyposażenie, jak i pochówki skromne. Wyjątkowym i niezwykłym był pochówek rodzinny w jednej, specjalnie wykonanej trumnie drewnianej, zawierającej szczątki rodziców i dziecka. Innym, zagadkowym był średniowieczny pochówek franciszkanina, który z niewiadomych przyczyn został pogrzebany tutaj, a nie w kościele franciszkańskim Mariackim.

Stwierdzono, że najnowszy pochówek miał miejsce na pocz. XX w.

Były to pochówki katolickie, w tym przedstawicieli stanu szlacheckiego, w mniejszym stopniu mieszczaństwa toruńskiego, które w okresie nowożytnym w większości było protestanckie i któremu służyły inne świątynie toruńskie, zwłaszcza kościół Mariacki. Tam też chowano patrycjat, nowożytną elitę intelektualną Torunia.

Połączone krypty zostały uporządkowane, zabezpieczone konserwatorsko i zdezynfekowane. Nie są udostępnione do regularnego ruchu turystycznego.

 

Krypta z 2. poł. XIV w. Widok od wschodu (z przejścia do krypty późniejszej - z pocz. XVII w.) w kierunku schodów wejściowych prowadzących z nawy północnej Katedry

 

Krypty wyróżniają się wyjątkowymi cechami.

Krypta średniowieczna posiada oryginalną średniowieczną posadzkę ceramiczną (ceglaną), podczas, gdy zwykle krytpy wyłożone były kamieniami lub uklepaną nawierzchnią ziemną.

Wobec braku źródeł pisanych nie jest znana osoba, która tu została pochowana, ale zapewne był to ktoś prominentny, najpewniej przedstawiciel elitarnego patrycjatu toruńskiego, dla którego powstało tak kosztowne i prestiżowe miejsce spoczynku.

 

Krypta nowożytna (pocz. XVII w.), widok w kierunku przejścia do krypty średniowiecznej (poł. XIV w.), wybitego w kamiennym murze fundamentu kościoła (ok. 1330 r.). Górna część tego muru wykonana w cegły stanowiła naziemny cokół kościoła, zdobiony w swojej części górnej glazurowaną, barwioną na zielono i profilowaną ceramiką na fotografii: (dwa rzędy tuż pod sklepieniem).

 

Przejście do krypty nowożytnej zostało wybite ok. 250 lat później we wschodniej ścianie krypty średniowiecznej, która jednocześnie stanowiła mur cokołu i fundamentu kościoła. Na tymże cokole znajduje się fragment glazurowanej, profilowanej, barwionej na zielono ceramiki, będącej formą ozdobienia zewnętrznej części cokołu kościoła powstałego ok. 1330 r. W ten sposób ozdobiony musiał być cały cokół kościoła, który następnie został rozbudowany w 2. poł. XIV w. Również tak samo ozdobione były gzymsy przypór prezbiterium z lat po 1236 r., co zostało z kolei potwierdzone wcześniejszymi odkryciami archeologicznymi poniżej posadzki prezbiterium. 

Odkrycie tego jest na tyle cenne, gdyż pokazuje zastosowany sposób ornamentowania. Fragment glazurowany ujawniony po ponad 6 stuleciach - w czasie prac 2007-2013, został zakryty budową nowej zakrystii kościoła ok. 1370 r. Podobne glazurowanych wielobarwnie cegieł używano wtedy do budowy wewnętrzych filarów międzynawowych tego kościoła. Zostało to pokazane na fragmencie jednego z filarów międzynawowych, odsłaniając spod tynku konstrukcję ceglaną (fot. obok).

Wzór takiej dekoracji pasowej z glazurowanej czerwonej i zielonej cegły został zaczerpnięty z popularnych rozwiązań stosowanych w 1. poł. XIV w. w miastach hanzeatyckich Westfalii oraz Szlezwiku-Holsztynie. Świadczy to o przynależności Torunia do wspólnoty miast hanzeatyckich (zobacz: Toruń: hanzeatyckie emporium) i kultury miast nadbałtyckich.