Kościół św. Piotra i Pawła (podominikański) w Chełmnie

 
Lokalizacja
Chełmno, ul. Kościelna / Wodna
240 m na płn.-wsch. od Rynku
45 km na płn. od Torunia
 
Kościół z przełomu XIII i XIV jest zaliczany do najstarszych na Ziemi Chełmińskiej. Budowla bazylikowa z bogatym szczytem schodkowym w fasadzie zachodniej pięknie zamyka ul. Dominikańską. Kościół trójnawowy, bazylikowy z trójbocznie zamkniętym prezbiterium.
 
Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła należał do dominikanów.
Dominikanie do Chełmna przybyli prawdopodobnie w 1233 r., tj. już w momencie lokacji miasta. Jednak pierwsza pewna wzmianka o dominikanach w Chełmnie pochodzi z 1244 r. i jest to jednocześnie początek budowy klasztoru i prezbiterium kościoła.
Wg tradycji dominikańskiej przyjmuje się, że erekcji chełmińskiego konwentu dokonał św. Jacek Odrowąż, pierwszy polski dominikanin. Klasztor chełmiński powstał jako siódmy z kolei po Krakowie, Wrocławiu, Kamieniu Pomorskim, Płocku, Gdańsku i Sandomierzu i od samego zarania przynależał do prowincji polskiej.
 
Budowę rozpoczęto już ok. 1240-50 (zachowały się pozostałości murów wchłoniętych obecnie w obręb neogotyckiej kruchty zachodniej z 1878 r.; z 3. ćw. XIII w. zachowana północna ściana wschodniego przęsła prezbiterium); w 1. poł. XIV w. wzniesiono dwunawową, niesymetryczną halę korpusu; zapewne w  3. ćw. XIV w. przebudowano korpus na trójnawową halę; w 2. poł. XVII podwyższono ściany nawy głównej i przekształcono korpus na bazylikowy. 
W 2. poł. XVIII w. kościół otrzymał nowy wystrój wnętrza, z którego po kasacie zakonu dominikanów w 1829 r. większość sprzętów przeniesiono do okolicznych kościołów wiejskich, m.in. w Dobrczu, Górznie, Grążawach, Kijewie Królewskim, Niedamowie, Łęcku, Linowie i Szczuce.
 
Po I rozbiorze Rzeczypospolitej, kiedy Chełmno trafiło do Królestwa Prus, w wyniku antykościelnej polityki państwa pruskiego, zakon dominikanów zaczął podupadać. Pozbawienie dominikanów dóbr gruntowych sprawiło, że już w początku XIX w. pojawiły się poważne kłopoty z utrzymaniem  zabudowań. W 1829 r. nastąpiła oficjalna kasata klasztoru przez władze pruskie, choć zakonnicy przebywali tu do 1836 r. Niepotrzebne nowym gospodarzom obiekty poklasztorne częściowo strawił pożar w 1830 r., część została rozebrana. W ten sposób zniknęły klasztor (stojący od strony północnej kościoła) i kaplica św. Jacka Odrowąża (przed kościołem od strony zachodniej).
W 1883 r. dobudowano neogotycką kruchtę przy fasadzie zachodniej.
W posiadaniu gminy ewangelickiej kościół pozostawał w latach 1829-1945.
 
obecnie filialny parafii pw. Wniebowzięcia NMP.


Wnętrze

 
Wnętrze zostało zbarokizowane w 2. poł. XVIII w.
Zachowały się niewielkie fragmenty gotyckich malowideł ściennych w postaci sceny Ukrzyżowania (koniec XIV w.) między pierwszym a drugim przęsłem od wschodu w nawie pólnocnej oraz w postaci słabo czytelnej sceny Rzezi Niewiniątek w prezbiterium (poł. XV w.).
Nie zachowało się oryginalne barokowe, bogate wyposażenie, bowiem po przejęciu przez protestantów zostało usunięte.
Na miejscu zachowało się tylko kilka elementów:
 
Późnobarokowy ołtarz główny o ażurowej konstrukcji, wzorowany na ołtarzu głównym w kościele Mariackim w Toruniu, z 2. poł. XVIII w. Jego podstawową konstrukcję stanowi 9 kolumn z korynckimi kapitelami. Po bokach kolumny środkowej umieszczono nadwieszone rzeźby św. Opitra i Pawła - patronów kościoła. Ponad belkowaniem wznosi się glob ziemski otoczony promienistą glorią, wyżej grupa Koronacji Marii.
 
Drewniane rokokowe stalle w prezbiterium, dekorowane ornamentem rocaille i wolutami, nawiązują stylistycznie do ołtarza głównego.
 
Przy filarze w nawie głównej rokokowa ambona, na której baldachimie cztery putta przybrane w egzotyczne kostiumym przedstawiające personifikacje kontynentów.
 
Na południowej ścianie znajduje się niewielka tablica epitafijna Heleny Dobrskiej z Czapskich podkomorzanki malborskiej. O żalu męża po stracie młodej żony świadczy jego treść, pisana piękną staropolszczyzną
 
Uwagę zwraca w posadzce prezbiterium gotycka płyta nagrobna Heidenreicha (Heidenryka; zm. 1263 r.) od 1243 r. pierwszego biskupa chełmińskiego. Wcześniej, w latach 1238-1240 Heidenreich był prowincjałem dominikanów polskich.
Heidenreicha papież Innocenty IV osobiście konsekrował w Lyonie i przysłał jako biskupa do nowo powstałej diecezji chełmińskiej pod koniec 1245 r. Biskup ten, oprócz swojej niewątpliwie bogatej działalności pasterskiej w diecezji, podejmował na zlecenie Stolicy Apostolskiej takie zadania, które wskazują, iż był on jedną z najwybitniejszych postaci ówczesnego Kościoła. Na przykład jako legat papieski ochrzcił w 1251 r. i koronował  w 1253 r. – koroną papieską - pierwszego i jedynego króla Litwy – Mendoga.
Najprawdopodobniej stałym miejscem pobytu Heidenreicha w okresie tworzenia nowej diecezji był chełmiński klasztor dominikanów. O szczególnych związkach Heidenreicha z dominikanami chełmińskimi świadczy fakt, że miejscem jego wiecznego spoczynku stał się tutejszy kościół klasztorny. Szczątki zmarłego w dniu 29 czerwca 1263 r. biskupa spoczęły w prezbiterium, które właśnie zaczęto wznosić. Mogiłę pokryła, wykonana z białego wapienia płyta z wizerunkiem biskupa ubranego w szaty pontyfikalne, z pastorałem w ręce i udzielającego błogosławieństwa.
 
W posadzce pod łukiem tęczowym znajduje się płyta nagrobna wykonana z czerwonego marmuru, przedstawiciela możnego rodu szlacheckiego Prus Królewskich, dworzanina królewicza Władysława Wazy, Macieja Kosa zmarłego w 1628 r. Zdobiący ją medalion przedstawia cztery herby: Kos, Topór, Wieniawa, Poraj.
 

Pastorówka

W 1898 r. w sąsiedztwie kościoła przy ulicy wybudowano tzw. pastorówkę - budynek mieszkalny rodziny pastora (w latach 1829-1945 kościół był w posiadaniu gminy ewnagelickiej).
Budynek w stylu neogotyckim, wyróżnia się schodkowym szczytem z blendami nawiązującym do szczytu kościoła.
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj