Renesansowa ambona w kościele Mariackim
Ambona ta jest wybitnym zabytkiem sztuki snycerskiej, jest jedną z nielicznych zachowanych i najpiękniejszych artystycznie kazalnic protestanckich z pocz. XVII w. na północnych terenach I Rzeczypospolitej.
Jej wyjątkowość polega na przemyślanym i skomplikowanym do odczytania programie ikonograficznym oraz na ciekawym zastosowaniu popularnego w tamtym czasie ornamentu, przede wszystkim charakterystycznego dla manieryzmu niderlandzkiego, stosowanego w tym czasie w Toruniu i pozostałych dwóch wielkich miastach Prus Królewskich (zobacz: Architektura Torunia).
Wieloboczny kosz ambony zdobią wnęki; w narożach ustawiono kolumny korynckie, których cokół ozdobiony jest ornamentem okuciowym i maskami. Poniżej wnęk widoczne są małe główki ludzkie. Pomiędzy kolumnami, na konsolach w formie głów ludzkich ustawione były figury czterech ewangelistów, później (w niewiadomym czasie) św. Marka zastąpiła niezidentyfikowana personifikacja (figury obecnie zdjęte).
Od dołu kosz zaopatrzony jest w ażurowe zwisy z dekoracji roślinnej (obecnie nie zachowane w pełni).
Baldachim jest bogato zdobiony ornamentem rollwerkowym, obeliskami na wysokich cokołach, małymi główkami aniołów w narożach, głowami ludzkimi na gzymsach belkowania i wieńczącą wszystko figurą Chrystusa Zbawiciela Świata (Salvator Mundi), który prawą rękę trzyma w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma kulę.
Obecnie ambona pozbawiona jest wielu elementów zdobniczych, częściowo skradzionych w XX w., częściowo zdjętych i przechowywanych w niedostępnym miejscu.
Wykonaną w 1605 r. ambonę ozdobiły malowane na płótnie postaci św. Piotra i Pawła "bez promieni na głowie" i przedstawienie gołębicy Ducha św. Obecnie eksponowane są na wystawie stałej w Muzeum Diecezjalnym. Napis nad gołębicą Ducha św. pochodzi z ewangelii wg św. Mateusza (10,20): "Bo nie wy będziecie mówili lecz Duch Ojca waszego, który jeden mówi w was".
Fundatorem ambony był nawybitniejszy w dziejach prezydent Torunia, Heinrich Stroband.
