Muzeum Podróżników im. Tony Halika

Pasja do podróżowania i nieodparta potrzeba człowieka do odkrywania i poznawania różnorodności świata jest głównym motywem przewodnim tej wystawy stałej. Dlatego już hall wejściowy wprowadza zwiedzających w atmosferę historii podróżnictwa - poprzez prezentację kopii starych map obrazujących dzieje poznawania świata. Na przewijanych prezenterach umieszczono wizerunek mozaiki z Madaby (z połowy VI w.) – najstarszej zachowanej mozaikowej mapy - ukazującej Bliski Wschód i Jerozolimę, mapę z Ebstorf  (z 1234 r.), z Hereford (powstałą pomiędzy rokiem 1285 a 1295) oraz symboliczną mapę Heinricha Büntinga z 1581 r., przedstawiającą Ziemię w kształcie liścia koniczyny. Na suficie natomiast wyobrażono spersonifikowaną mapę gwiazdozbiorów, dla podkreślenia wielowymiarowości ludzkich poszukiwań w porządku świata i kosmosu, które legły u podstaw poznawania świata w końcu wieków średnich i początkach ery nowożytnej.

 

Symbolem polskiego podróżnictwa XX wieku wciąż pozostaje dla wielu osób Elżbieta Dzikowska i Tony Halik, dlatego ich życie, dokonania oraz zebrane podczas wypraw kolekcje etnograficzne stały się kluczem pozwalającym na zaprezentowanie na wystawie prawdziwej pasji człowieka do poznawania świata.

 

Pierwsza sala, zatytułowana Tony Halik. Moja wielka przygoda, poświęcona została najbardziej pasjonującym podróżom po Ameryce Południowej, które Halik odbył jako dziennikarz i reporter amerykańskiej sieci telewizyjnej NBC. Zaaranżowana ekspozycja prezentuje kilka sekwencji tematycznych: brazylijski stan Mato Grosso i wyprawy do Indian Karajá, Xavántes oraz do plemion znad rzeki Xingu; wielką podróż jeepem zrealizowaną przez Halika w latach 1957–1961, kiedy to przebywał wśród Gauchos w Argentynie, przeżywał przygody z Indianami Jívaro, zwiedzał Cuzco oraz Machu Picchu. Do zobrazowania tej części wystawy wykorzystano zdjęcia autorstwa Tony’ego Halika oraz trzy urywki archiwalnych filmów powstałych podczas omawianych podróży. Ponadto wprowadzeniem w atmosferę przygód są cytaty pochodzące z książek Halika Z kamerą i strzelbą przez Mato Grosso, Jeep. Moja wielka przygoda i 180 000 kilometrów przygody.

 

Pierwsze piętro spichlerza przy ulicy Franciszkańskiej 11 poświęcone zostało wyprawom Tony’ego Halika i Elżbiety Dzikowskiej, głównie po Meksyku i Gwatemali. Podróżnicy zafascynowani byli wielkością i osiągnięciami prekolumbijskich cywilizacji oraz rzemiosłem współczesnych grup etnicznych zamieszkujących terytorium dawnej Mezoameryki, zwłaszcza kultury Majów. Salę wypełniają wielokolorowe tkaniny (głównie bluzy kobiece, tzw. huipile) pochodzące z różnych wiosek z Gwatemali, a także kilka ubiorów proweniencji meksykańskiej. Szczególnie fascynuje strój kobiet, ze względu na prekolumbijski rodowód rozpoznawalny w kroju, jak i pokrywających go motywach ornamentalnych. Jednak prawdziwym rarytasem tej części wystawy jest prekolumbijska kolekcja dziewięciu ceramicznych figur tzw. Kultur Zachodu (rozwijających się od 200 r. p.n.e. do 800 r. n.e.), pochodzących z dwóch meksykańskich stanów Jalisco i Colima.

 

Kolejne, dwie małe ekspozycje: W krainach łowców głów oraz Przez Czarny Ląd ulokowane zostały na pierwszym piętrze kamienicy przy ulicy Franciszkańskiej 9. Elżbieta Dzikowska wyruszyła tropem plemion, które dawniej słynęły jako waleczni łowcy głów. Dotarła do trudno dostępnych wiosek ludów Asmat i Dani zamieszkujących prowincję Irian Jaya na Nowej Gwinei oraz do osad plemienia Konyak, ulokowanych w stanie Nagaland w Indiach. W toruńskiej ekspozycji zaprezentowano ozdoby ciała, odznaczające się bogactwem form oraz różnorodnością wykorzystanych do ich wykonania surowców naturalnych. W latach 2004–2009 podróżniczka odbyła kilka podróży po Afryce. Wyprawa do północnej Namibii miała na celu odwiedzenie osad Himba. Kolejnym krajem na mapie podróży stała się Etiopia, gdzie w dolinie Omo i na jej obrzeżach żyją plemiona o ciekawych tradycjach i obyczajach, takie jak: Mursi, Hamer i Dassanech, skąd podróżniczka pozyskała dla Muzeum interesującą biżuterię etniczną. Z Gabonu natomiast przywiozła rytualne maski plemienia Chokwe, harfę antropomorficzną z grupy plemion Fang oraz cenną figurę przodka przypisywaną ludowi Sango.

 

Podróżowanie towarzyszy człowiekowi od zawsze. Ciekawość, chęć poznania tego, co kryje się za horyzontem, pchała ludzi ku nieznanym krainom i lądom. Kolejna ekspozycja: Wielcy podróżnicy i odkrywcy pełni zatem funkcje edukacyjne i poświęcona została największym dawnym odkrywcom i podróżnikom zagranicznym. Godnymi zaprezentowania stały się postacie takich żeglarzy i odkrywców, jak: Marco Polo, Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan, James Cook, Alexander von Humboldt. Wyobrażenia dawnych Europejczyków o nieznanych lądach i ich mieszkańcach zostały przedstawione w pokazie multimedialnym, który prezentuje fantastyczne rasy ludzkie według Hartmanna Schedla z Kroniki świata (1493 r.), podwodne stwory z Bestiariusza Don Juana z Austrii (1570 r.) autorstwa Martina Villaverde oraz ilustracje dziwnych ludów i zwierząt Ulissesa Aldrovandiego z Historii monstrów (1642 r.).

 

Drugie piętro kamienicy poświęcono dalszym kolekcjom Elżbiety Dzikowskiej, zgromadzonym na azjatyckich szlakach, ukazując tkaniny i ozdoby z Chin oraz interesującą biżuterię wykonaną z półszlachetnych kamieni, głównie korali i turkusów, a pochodzącą z Ladakhu.
Jedną z największych pasji podróżniczki i donatorki toruńskiego Muzeum jest gromadzenie biżuterii etnicznej, stąd ósma sala poświęcona została tym pięknym i oryginalnym ozdobom. Wiele eksponatów to przedmioty ze srebra, kamieni półszlachetnych i koralików. Jednak najbardziej interesujące są plemienne ozdoby wykonane z naturalnych surowców: kłów zwierzęcych, nasion, włókien roślinnych, muszli i kości.

 

Ścieżkę zwiedzania w Muzeum Podróżników kończy sala: Polskie odkrywanie i opisanie świata, w której pokazano wkład naszych rodaków w poznawanie nowych krain i ludów. Spośród wielu wybitnych postaci przedstawiono Jana Reinholda i Jerzego Adama Forsterów, Pawła Edmunda Strzeleckiego, Edwarda hr. Mycielskiego–Trojanowskiego, Kazimierza Nowaka, Arkadego Fiedlera, Jana Stanisława Kubarego, Olgierda Budrewicza i Borysa Malkina. Zaprezentowano również egzemplifikację wątku kolekcjonerskiego na przykładzie zbiorów Borysa Malkina – badacza kultur indiańskich z Ameryki Południowej.