Kamienice ul. M. Kopernika 21 i ul. Ducha św. 12
ul. Kopernika 21
kamienica wschodnia
Kamienica średniowieczna, której najstarszą częścią są wschodni i frontowy mur obwodowy piwnic, a także fragmenty hypocaustum, pochodzące z końca XIII w.
W XV w. z wykorzystaniem murów wcześniejszych wybudowano kamienicę zachowaną do dziś, nieco krótszą od poprzedniej. Wewnątrz jest dwutraktowa, posiada elemety typowej toruńskiej kamienicy mieszczańskiej - m.in. wysoką na ok. 5 m wielką sień. W pomieszczeniach zachowały sie relikty nowożytnych kominków.
Około 1600 r. dokonano przebudowy wnętrza: obniżono stropy nad wielką sienią i 1. piętrem, wydzielono trakt środkowy ze schodami i kominem. Około poł. XVII w. zaadaptowano drugie piętro dotąd magazynowe na cele mieszkalne, zmieniono wykrój okien i nadano renesansowy wygląd fasadzie, przywrócony w 1972 r.
W 1. poł. XIX w. przebudowano kamienicę na czynszową wielomieszkaniową, likwidując też szczyt. W latach 70. XX w. przywrócono w znacznym stopniu wygląd z XVII w.
W fasadzie wyróżniają się m.in. tynkowane pasy - gzymsy oddzielające poszczególne kondygnacje, a w łuku portalu malowidło.
Przywrócono układ wnętrza z traktem przednim i tylnym, wysoką sienią w stanie z XVII w., wyższe kondygnacje w stanie z XVI w.
W fasadzie wyróżniają się m.in. tynkowane pasy - gzymsy oddzielające poszczególne kondygnacje, a w łuku portalu malowidło.
Przywrócono układ wnętrza z traktem przednim i tylnym, wysoką sienią w stanie z XVII w., wyższe kondygnacje w stanie z XVI w.
Od 1968 r. mieści się tu oddział Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.
Wewnątrz zachowały się wszystkie gotyckie stropy i na pierwszym piętrze relikty polichromii figuralnej.
Renesansowy polichromowany strop w wysokiej sieni pochodzi z ok. 1600 r. Wśród ornamentów wyróżnić można maureskę (brązowa na jasnym tle lub biała na zielonym tle), ornament owocowo-kwiatowy (jabłka, gruszki, śliwki, winogrona), wazony w kształcie pucharów i fantazyjnych uszkach, ornamenty imitujące wielobarwny marmurek. Cały strop charakteryzuje się naprzemiennie ułożonymi deskami o jasnych i ciemnych tłach.
Renesansowy polichromowany strop w wysokiej sieni pochodzi z ok. 1600 r. Wśród ornamentów wyróżnić można maureskę (brązowa na jasnym tle lub biała na zielonym tle), ornament owocowo-kwiatowy (jabłka, gruszki, śliwki, winogrona), wazony w kształcie pucharów i fantazyjnych uszkach, ornamenty imitujące wielobarwny marmurek. Cały strop charakteryzuje się naprzemiennie ułożonymi deskami o jasnych i ciemnych tłach.
ul. Kopernika 21
kamienica zachodnia (ul. Ducha św. 12)
Kamienica gotycka, której początki sięgają 2. poł. XIII w. (mury obwodowe piwnicy), została rozbudowana do obecnej formy po 1430 r., przebudowana w XVI i XVIII w.
Należy do najlepiej zachowanych kamienic gotyckich w Toruniu, a jako typ jest przykładem jedynym.
Jest to budynek narożny (stosujących dwa adresy: ul. Kopernika 21, ul. Ducha św. 12) z elewacją frontową od ul. Kopernika. Tutaj znajduje się ostrołukowy profilowany portal wejścia głównego umieszczony w osi środkowej pomiędzy dwoma oknami.
Znajdująca się na parterze wysoka sień poza wejściem głównym posiadała pierwotnie dodatkowe wejście boczne - robocze. Umieszczone było w łukowej wnęce widocznej od ul. Ducha św. i prowadziło do tylnej części sieni, gdzie znajdowały się schody lub urządzenie dźwigowe do transportowania towarów na wyższe - magazynowe kondygnacje. W ten sposób przenoszenie towarów nie kolidowało z codziennym życiem wysokiej sieni.
Pierwotnie, przed przebudową w XVI w., w przeciwieństwie do zdecydowanej większości kamienic toruńskich, ta nie była szczytową, a ściany jej od ul. Kopernika i od ul. Ducha Św. wieńczyły blanki; od strony ul. Ducha Św. nad parterem był pulpitowy daszek, a okna pierwszego piętra były mniejsze.
Kamienica wyróżnia się bogato opracowanymi elewacjami. Elewacja od ul. Ducha Św. podzielona jest na całej szerokości tynkowanym fryzem: w częsci parterowej są łukowe blendy z oknami, w części powyżej sekwencja smukłych prostokątnych blend podzielonych między kondygnacjami fryzem.
Profilowane cegły pokryte były ozdobną glazurą w kolorach brązowym i zielonym.
W pomieszczeniach na 1. piętrze zachowały się resztki średniowiecznych polichromii ściennych o tematyce religijnej. Są to ornamenty i fragmenty naturalnej wielkości głów w aureolach. Eksponowane są w zlokalizowanym tu Muzeum Zabawek i Bajek.
Od południa do kamienicy przylegała w średniowieczu kuźnia.