Dąbie Kujawskie

 

Dąbie Kujawskie po raz pierwszy zostało wzmiankowane w 1298 r. Wieś należała wtedy do Dobiesława herbu Awdaniec. W XV w. dobra nabył Bernard herbu Godziemba, protoplasta Dąmbskich (z Dąbia), rodu, który w następnych stuleciach wpisał się znacząco w historię Kujaw.

 

 

To właśnie Zygmunt Dąmbski wzniósł pod koniec XVII w. w Dąbiu drewniany dwór kryty czterospadowym łamanym dachem. Budynek otaczał park ze stawem i fosą. Być może dwór miał wtedy charakter obronny.

Kolejny Stanisław, wojewoda brzesko-kujawski, sprzedał kolebkę swego rodu w roku 1777 Ignacemu Zagajewskiemu.

Zapewne w roku 1790 rozbudował on dwór o alkierze flankujące fasadę główną i prawdopodobnie przebudowł dach dworu, który wcześniej mógł być jednopołaciowy. Część środkowa w przyziemiu pod facjatą była murowana, na piętrze szachulcowa. W czasach Księstwa Warszawskiego (1807-1815) zespół dworsko-parkowy w Dąbiu uważany był za jeden z najciekawszych na Kujawach. W roku 1853 lub 1858 majątek od Zagajewskich kupił Jan Mittelstaedt, uczestnik powstań wielkopolskiego i styczniowego. To właśnie za jego czasów dwór został otynkowany i częściowo obmurowany. Wtedy też dobudowano alkierz północno-zachodni i sień łączącą go z już istniejącym alkierzem. Wszystkie alkierze otrzymały przedsionki.

Dwór do 1944 r. należał do rodziny Szajewskich. Po 1945 r. majątek upaństwowiono. W 1983 r. dwór po latach upaństwowienia przeszedł w ręce prywatne. Jednak zamiast zostać wyremontowany pozostał bez opieki i stał się miejscem rabunku i dewastacji. W końcu lat 80. XX w. istniał jeszcze alkierz i przylegające do niego fragmenty ścian korpusu.
Dwór był do niedawna najstarszym na tym terenie zabytkiem architektury rezydencjonalnej. Reprezentował on wzorcowy typ dworu polskiego. 

 

 

Plan dworu zawierał pierwotnie prostokątny korpus główny o wymiarach 21 x 11,5 m i przylegające do niego narożnikowe, na jedną trzecią długości ścian dwa kwadratowe alkierze o wymiarach 8,5 x 8,5 m. Korpus główny był dwutraktowy z nieco szerszym traktem frontowym. Wnętrze zostało przedzielone symetrycznie na trzy przęsła. Przy przęśle środkowym od południa znajdował się czterokolumnowy ganek z balkonem, a od północy taras z zejściem do ogrodu. Bryła dworu ze względu na jego alkierzowy charakter była rozczłonkowana. 
Elewacja frontowa w części głównej była siedmioosiowa, z tym, że trzy wąskie osie centralne były skupione w obrębie ganku. Flankowały je dwuosiowe elewacje alkierzy, z oknami symetrycznie odsuniętymi od środka. Wszystkie ściany opasane były wysokim cokołem i zwieńczone wąskim gzymsem podokapowym. 
Narożniki były boniowane. Facjata składała się z trzech wąskich osi okiennych i miała także boniowane naroża z otynkowanych desek. Zwieńczone były grubo gzymsowanym, trójkątnym naczółkiem z półkolistym świetlikiem na osi. Balkon był wsparty dwoma parami kolumn toskańskich, o przysadzistych formach i wypukłych trzonach. Poprzedzony był on szerokim ciągiem schodów obejmujących całą szerokość trzyosiowej części centralnej. Balkon posiadał balustradę drewnianą rozpiętą między murowanymi cokolikami ustawionymi na przedłużeniach kolumn. 

Teren wokół dworu nie miał sztucznego ogrodzenia, był otoczony fosą obsadzoną szpalerami drzew. Przed gankiem znajdował się kolisty podjazd z klombem osadzonym niskim, strzyżonym żywopłotem głogowym. Podjazd wychodził osiową alejką przez murowany mostek, ku drodze dojazdowej obsadzonej orzechem włoskim.