Pałac Stanisława Dąmbskiego

 

Pałac powstał w wyniku gruntownego przekształcenia kamienicy gotyckiej, sięgającej 2. poł. XIII w. Najstarszym znanym jej właścicielem (1394-1411) był kupiec toruński, rajca i burmistrz Gottfried Rebber (ok. 1340-1415/1417).
W 1448 r. właścicielem został kupiec i od 1447 r. ławnik staromiejski Georg Sweydniczer, syn Johannesa, kupca krakowskiego przybyłego do Torunia ok. 1441 r. by zorganizować tu swoją faktorię handlową i osiedlić syna jako swego przedstawiciela. W spółce ze Sweydniczerem pozostawał Mikołaj Kopernik, ojciec przyszłego astronoma.
 

Wkrótce po swym objęciu w 1692 r. stanowiska biskupa kujawskiego Stanisław Kazimierz Dąmbski zakupił tę nieruchomości i w 1693 r. dokonał przebudowy. Powstała jedna z najbardziej imponujących budowli barokowych w Toruniu, której projektantem był jezuita Stanisław Solski.

Nie był to pałac biskupi w rozumieniu urzędowej siedziby biskupów (tym bardziej, że biskupi kujawscy mieli siedzibę we Włocławku), ale rezydencja prywatna.

 

Budowa tego budynku spowodowała pojawienie się w Toruniu nowego typu budowli mieszkalnej, wzorowanej na modnych wówczas w zachodniej Europie rezydencjach wielkomiejskich oraz pojawienie się nowego stylu dekoracji fasad. W przeciwieństwie do innych toruńskich pałaców tego okresu, ten nie należał do protestanckiego i niemieckojęzycznego patrycjatu miejskiego, stąd jego odmienna forma architektoniczna.

 

Cała fasada pokryta jest niezmiernie bogatymi stiukowymi ornamentami roślinnymi, co powoduje, że dziś budynek ten jest jednym z nielicznych przykładów toruńskiego typu zdobnictwa barokowego. Gdzieniegdzie pomiędzy tymi ornamentami widoczne są odsłonięte fragmenty ceglanych łuków gotyckich.
Wejście zdobi bogato ornamentowany, okazały portal oraz przedproże. Osobna brama prowadzi na podwórze, gdzie znajduje się oficyna i stajnie.

 

Po śmierci biskupa w 1700 r. pałac pozostawał w rękach rodziny Dąmbskich (wywodzących się z Dąbia Kujawskiego), służąc jako prywatna rezydencja urlopowo-wypoczynkowa na czas jarmarków i zimowego karnawału. 

W związku z regulacjami prawnymi miasta Torunia pałac mógł zostać sprzedany tylko obywatelom Torunia (będącym właścicielami innych nieruchomości), a ewentualnym spadkobiercą nie mógł być zakon jezuitów (chodziło o zwalczanie szkodliwej dla miasta własności szlacheckiej - od pocz. XVII w. Rada toruńska prowadziła skuteczną politykę w tym kierunku i np. do 1641 r. liczba kamienic w posiadaniu szlachty ziemskiej spadła w Toruniu o połowę). Dlatego Dąmbscy przestali być właścicielami pałacu dopiero w 1794 r., a więc już w innej sytuacji prawnej - w następnym roku po włączeniu Torunia do II rozbioru Rzeczypospolitej. Od tego czasu zajmowali go m.in. kaletnicy, szewcy, ślusarze.

W 1800 r. nowy właściciel adaptuje pałac na gospodę pod nazwą Hotel Gdański (Hotel de Danzig), raczej podrzędnej kategorii. W 1. poł. XIX w.  zlikwidowano przedproże, ozdobny reprezentacyjny portal, a wejście przeniesiono w miejsce dotychczasowego przejazdu - bramy.

 

W 1870 r. pałac został przejęty przez wojsko pruskie, a w latach 1874-1887 przebudowany - usunięto barokowy szczyt, wysoki, 4-spadowy dach, wybudowano skrzydło tylnej oficyny i umieszczono kasyno oficerskie 61. Pułku Piechoty, istniejące do I wojny światowej.
Po włączeniu Torunia do II Rzeczypospoltej (zobacz: Polska odzyskuje Pomorze), w latach 1920-1924 była tu siedziba Policji Państwowej. Tutaj mieściło się też Dowództwo Okręgu Korpusu VIII oraz Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, gdzie organizowano wystawy sztuki współczesnej (m.in. w 1924 roku portretów pędzla Witkacego).

Po II wojnie światowej budynek mieścił siedzibę PCK, kasyno ificerksie, Ligę Przyjaciół Żołnierza. W 1957 roku Pałac przekazano Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika (Wydziałowi Sztuk Pięknych), któremu służył do 2014 r. Odtąd jest siedzibą Kujawsko-Pomorskiego Teatru Muzycznego.
W latach 1976-1992 przeprowadzono kapitalną restaurację i rekonstrukcję, przywracając mu oryginalny wygląd, który budynek utracił w XIX w.

 

 Najbardziej ozdobnym i najobszerniejszym pomieszczeniem pałacu jest reprezentacyjna sala na I piętrze o wystroju w stylistyce barokowo-klasycystycznej. Zajmuje ona przedni (frontowy) i tylny trakt, a obie części łączą 3 bogato zdobione sztukateriami arkady. Strop kasetonowy w części frontowej sali, któa dodatkowo wyposażona jest w loże widokowe (w ścienie północnej) i portal wejściowy.

 

 

Polichromowany strop w pomieszczeniu traktu tylnego na parterze. To  element wystroju kamienicy sprzed przebudowy Dąmbskiego na pałac. Zdobienia polichromowane na profilowanych belkach stropowych w postaci plecionki pochodzą z XVI w.

 

W latach 1976-1992 (gdy budynek był własnością Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Wydziału Sztuk Pięknych) przeprowadzono kapitalną restaurację i rekonstrukcję, przywracając dawnemu pałacowi oryginalny wygląd, który budynek utracił w XIX w.: najpierw - przed 1816 r. - zlikwidowano przedproże (tak charakterystyczne dla ulic nie tylko dawnego Gdańska, ale i Torunia); w 1822 r. zlikwidowano bogaty, reprezentacyjny portal wejściowy i przeniesiono wejście w miejsce dotychczasowego przejazdu bramnego; z kolei w latach 1874-1887 (gdy budynek był we władaniu armii pruskiej) zlikwidowano ozdobny szczyt i przebudowano dach na owalny kryty blachą falistą.