Most Pauliński

Jeszcze niecałe 150 lat temu teren tutejszy wyglądał zupełnie inaczej. Widać było oddzielające Stare Miasto i Nowe Miasto mury obronne wraz z fosą, na której przerzucony był most. Na jego zamknięciu od strony Starego Miasta stała Brama Paulińska.
W dolinnym obniżeniu, wykorzystywanym później jako fosa między Starym a Nowym Miastem, płynął pierwotnie strumień Postolec; do owego obniżenia około 1262 roku równolegle do Postolca wprowadzono sztucznym przekopem Strugę Toruńską (zobacz: Kaszownik), która tutaj płynęła w drewnianym korycie oddzielonym groblą od Postolca.

 

W 1386 roku zbudowano nad Strugą nowy murowany most, którego wszystkie cztery arkady zachowały się do dziś pod budynkiem stojącym pod nr 2/10 przy ul. Most Pauliński. Piąte przęsło mostu, najbliższe Bramy Paulińskiej, było zapewne drewniane i zbudowane na zasadzie mostu zwodzonego; tym przęsłem przepływał Postolec. Pod częścią murowaną mostu woda nie przepływała, a przy zamknięciu przepływu w części drewnianej, woda się spiętrzała a most służył jako grodza.

 

Jedno z przęseł - arkad gotyckiego mostu nad fosą rozdzielającą Stare Miasto i Nowe Miasto

Most posiadał od strony północnej boczny mur obronny z otworami strzelniczymi na dwóch poziomach i gankiem obronnym wspartym na murowanych filarkach.
Most należał do Rady Starego Miasta, Struga Toruńska i grobla - do Krzyżaków.

Most postawiony był ukośnie do Bramy Paulińskiej. Szerokość jego wynosiła ponad 15 m i już od końca XIV wieku był wykorzystywany przez kramarzy; po obu jego stronach stał szereg domków o rzucie 3 x 3 m.

 

Prawdopodobnie już w XVII wieku zasypano odcinek fosy przed Bramą Paulińską, gdzie była część drewniana, a Strugę poprowadzono kanałem krytym. W latach 80. XIX wieku zlikwidowano ostatecznie układ fos w mieście i południową część mostu.

 

    

Fotografia z prawej: dom na Moście Paulińskim, widok od tyłu z widoczymi trzema łukami arkad mostu nad obniżeniem dolinnym

 

    

Obecnie na moście, pod nr 2/10, stoi m.in. jednopiętrowy, z mansardowym dachem, dom rzemieślniczy z XVIII wieku. Dom ten, strukturalnie składający się z kilku mniejszych, przylega od podwórza do fragmentu gotyckiego muru dawnego klasztoru dominikanów i Kościoła św. Mikołaja; mur zdobiony jest ostrołucznymi blendami.

W części 2B budynku wyeksponowano fragment ww. północnego muru bocznego obronnego z dwoma poziomami obronnymi, ze śladem pomostu obronnego i oknami strzelniczymi.

Na ilustracjach wyżej: widok z pocz. XX w. i z 2021 r.

 

Nazwa, choć obecnie błędna, wywodzi się od zakonu dominikanów, w pobliżu których ulokowana jest ulica Most Pauliński. Dominikanów w średniowiecznym niemieckojęzycznym Toruniu zwano "pauliner" (paulerami), stąd dawniej dzisiejsza ulica Małe Garbary nazywana była Paulinergasse (ul. Paulerską), podobnie jak wspomniana tu brama. Nazwa odnosząca się do zakonu paulinów (których nigdy wcześniej w Toruniu nie było) jest błędnym polskim tłumaczeniem.
Dominikanie toruńscy (paulerzy) przybyli tu być może z Lipska (z tego konwentu dominikańskiego przy kościele św. Pawła - Paulinerkirche najpewniej pochodził pierwszy biskup chełmiński Heidenreich, inicjator lokowania dominikanów w Toruniu) - to jedna z teorii, inne mówią o ich pochodzeniu z Wrocławia, Gdańska, Chełmna; w każdym razie w wielu niemieckojęzycznych miastach kościoły dominikańskie miały wezwanie św. Pawła (Paulinerkirche). 

 

Zwiedzanie podziemii Mostu Paulińskiego nie jest niestety regularnie możliwe, a jedynie w czasie organizowanego raz w roku, w czerwcu Święta Mostu Paulińskiego.