Kaszownik

 

Kaszownik to sztucznie powstały zbiornik wodny, zlokalizowany w historycznym obszarze należącym do Mokrego, na płn.-wsch. od Nowego Miasta, ok. 850 m na płn.-wsch. od Rynku Staromiejskiego.

 

Powstał w XIV w., po tym, jak w 1262 r. Krzyżacy sztucznym przekopem długości ok. 10 km doprowadzili Strugę Toruńską do Torunia, kierując tędy część jej wód z Grębocina (od Grębocina Struga płynie dwiema odnogami uchodząc do Wisły owym nowym przekopem oraz naturalnym korytem do Drwęcy jako Struga Lubicka). Doprowadzenie wód Strugi Toruńskiej do Torunia miało znaczenie obronne (zasilenie wód fos przy murach obronnych Torunia) oraz gospodarcze (zapędzanie kół młyńskich młynów przy zamku krzyżackim).

Zbiornik wodny na Strudze w postaci Kaszownika, regulowany śluzami u jego zachodniego krańca, miał być rezerwuarem wody w razie nagłego zwiększonego zapotrzebowania na nią, np. aby szybko wypełnić większą ilością wody fosy miejskie w razie zagrożenia.

Pierwotnie Kaszownik składał się z dwóch zatok: większej zwanej Stawem Dolnym (po stronie zachodniej) oraz mniejszej, zwanej Stawem Górnym (po stronie wschodniej). Staw Górny został zasypany i zlikwidowany w latach 70. XX w., a w jego miejscu rozbudowano wschodni odcinek ul. Przy Kaszowniku.

 

Już w XIV w. nad Kaszownikiem wzniesiono urządzenia i warsztaty, dla których istnienia niezbędna była woda i jej siła. W rejonie Strugi Toruńskiej i Stawu Dolnego, gdzie znajdowały się śluzy, utworzono młyny piekarskie, a nad Stawem Górnym drugi młyn.

 

Później postały tu też folusz i farbiarnia do obróbki i barwienia sukna (zobacz: Jak powstały toruńskie sukiennic), mielcuch przygotowujący słód do browarów (zobacz: Browary i piwo toruńskie w okresie przedrozbiorowym), młyny zbożowe i młyn kaszowy (zobacz też: Dawne młyny toruńskie) - od którego urobiono nazwę stawu.

Powstał więc nad Kaszownikiem duży ośrodek, który w czasach nowożytnych obok Przysieka i Lubicza był jednym z większych toruńskch zagłębi produkcyjnych, przynoszących miastu dochodu. Prowadzeniem całej gospodarki Torunia, zarządzaniem jego dochodami i rozchodami zajmowała się w dawnym Toruniu Kamlaria.

 

Kres temu ośrodkowi przemysłowemu przyniósł wiek XIX w. Najpierw zniszczył go pożar w 1813 r. w okresie napoleońskim (zobacz: Toruń napoleoński. Napoleon w Toruniu), a następnie rozbudowa umocnień twierdzy toruńskiej. Właśnie dla tej twierdzy rezerwuar wodny Kaszownika okazał się niezbędny: dla zbudowanego w latach 1819-1824 r. systemu sześciu gródz w fosach wokół umocnionego historycznego centrum Torunia dokonano powiększenia i pogłębienia Kaszownika, którego wody okresie zagrożenia miały nawadniać owe fosy wokół poszczególnych bastionów. Dzięki temu systemowi w razie zagrożenia można było natychmiast spuścić wodę z Kaszownika i podnieść jej poziom w fosach (zobacz: Grodza VI i Grodza VI). Z materiału wydobytego przy pogłębianiu wyprodukowano cegły, z których zbudowano Lunetę II nad Kaszownikiem. Była to wysunięta na przedpolu reduta w formie otwartego od tyłu bastionu.

 

Obecnie nad Kaszownikiem nie ma zabudowy. Od strony północnej i wschodniej otacza go ruchliwa i szeroka arteria - ul. Przy Kaszowniku, od południa ogródki działkowe, od zachodu dworzec autobusowy.