Rynek Staromiejski
Toruński Rynek Staromiejski jest o wiele mniejszy od krakowskiego, ale razem z labiryntem okolicznych wąskich i krętych uliczek stanowi przestrzeń, w której łatwo można zabłądzić, co akurat może okazać się plusem i impulsem do odszukania ciekawych i ukrytych miejsc. Sam Rynek jest miejscem, które nieustannie tętni życiem. Plac zapełnia się turystami, ulicznymi grajkami i kuglarzami. Jest głośno, ciasno i międzynarodowo, czyli mniej więcej tak, jak powinno być w miejscu, które jest historyczną i architektoniczną ucztą dla oka. - Andrzej Kozdęba
|
Centralny plac Torunia, o wymiarach 109 x 104 m, którego znaczną powierzchnię zajmuje stojący pośrodku monumentalny gotycko-manierystyczny gmach Ratusza Staromiejskiego.
Rynek powstał w drugim etapie rozwoju średniowiecznego Torunia, tj. po 1251 r. (>>>) i od samego początku był świadkiem codziennych wielkich transakcji handlowych hanzeatyckiego miasta oraz wielkich wydarzeń politycznych.
Rynek Staromiejski w Toruniu jest najlepiej zachowanym kompleksem średniowiecznego budownictwa mieszczańskiego na obszarze południowego pobrzeża Bałtyku i Morza Północnego.
Tu koncentruje się życie publiczne i turystyczne dzisiejszego Torunia. Tutaj, poprzez architekturę, letnie ogródki kawiarniane, carillony wybrzmiewające z wieży Ratusza, Mikołaja spoglądającego na wszystko z postumentu, skrzypka Flisaka i innych sztukmistrzów, nocną iluminację, wydobywana jest duża część niepowtarzalnej atmosfery toruńskiej.
Rynek otaczają dziś trzy pierzeje kamienic, z których wiele w czasie destrukcyjnych przebudów w XIX i na pocz. XX w. zatraciło niestety swoje wyjątkowe cechy stylowe gotyckie i manierystyczne, większość jednak nadal kryje w swoich wnętrzach cenne zabytki wyposażenia i malarstwa gotyckiego, renesansowego i barokowego; czwarta - zachodnia pierzeja rynku natomiast została niemal doszczętnie zniszczona w trakcie szwedzkiego ostrzeliwania Torunia w 1703 r., a na miejscu dawnych 9 kamienic pobudowano w XVIII w. kolejne obiekty, m.in. barokowy kościół Ducha św.
Pierwotnie wszystkie kamienice patrycjuszowskie ustawione były szczytami do Rynku, tworząc zabudowę szczytową.
Niegdyś Rynek, jako reprezentacyjną i najbardziej prestiżową część bogatego Torunia, zamieszkiwały możne rody kupców, patrycjuszy, przedstawiciele ekskluzywnych rzemiosł i inteligencji miejskiej. Ich kamienice posiadały nie tylko zdobione bogato fasady, rozbudowane przedproża, ale i pełne przepychu wyposażenie wnętrz. W domach niektórych patrycjuszy gościli dostojnicy władzy państwowej, królewskiej, inni możni goście z kraju i zagranicy; mieli oni wówczas okazję podziwiać wysoki poziom kulturalny gospodarzy, ich zamiłowanie do sztuki i nauki zdobyte podczas studiów w sławnych uczelniach europejskich oraz podczas podróży do różnych krajów (więcej patrz: Toruń w czasach świetności).
Jako węzeł komunikacyjny Rynek położony był przy głównym szlaku prowadzącym od przeprawy wiślanej (ul. Szeroka - ul. Mostowa) w stronę Chełmna, Grudziądza i dalej Malborka i Gdańska (ul. Chełmińska). Poza tymi do głównych ulic wybiegających z rynku należała ul. Żeglarska i Ducha św., z których każda prowadziła przez bramy na zewnątrz średniowiecznego miasta. Pozostałe ulice (Franciszkańska, Różana, Szewska) miały charakter lokalny. W średniowieczu odróżniano od siebie poszczególne pierzeje Rynku, nadając im stałą kolejność i numerację. Pierwszą pierzeją Rynku była jego część południowa, drugą - zachodnia, trzecią - północna, czwartą - wschodnia.
 W części zachodniej Rynku, obszerniejszej od pozostałych, zwanej niegdyś placem turniejowym, odbywały się zgromadzenia mieszczan oraz igrzyska, turnieje rycerskie związane z tradycją arturiańską i wielkie uroczystości na cześć królów polskich, którzy od poł. XV w. zatrzymywali się stale w Ratuszu Staromiejskim, mieszkając nieraz po kilka tygodni. W Rynku właśnie, wg relacji Jana Długosza:„We wtorek przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego [28. 5. 1454 r.] Kazimierz, król polski, mając na sobie kapę i wszystkie znamiona godności królewskiej, koronę na głowie, jabłko i berło w ręku, przy boku miecz, a wkoło sobie prałatów i panów polskich, wstąpił na tron, ustawiony na Rynku miasta Torunia i wspaniale przyozdobiony, i odebrał przysięgę wierności i hołd Ziemi Chełmińskiej, który w jej imieniu złożył wojewoda [chełmiński] Gabriel Bażyński wraz ze znakomitszymi panami i starszyzną miast Chełmna i Torunia, niosąc chorągiew i godła Ziemi Chełmińskiej, a na znak uległości i posłuszeństwa rzucając je pod nogi królewskie”.
W 400. rocznicę tego wydarzenia w zachodnią fasadę Ratusza wmurowano tablicę pamiątkową (zobacz: Toruń - miasto królewskie).
Także i dzisiaj ta część Rynku służy za miejsce uroczystości państwowych, miejskich i in.
Również w Rynku w dawnym Toruniu ogłaszano wyroki i wykonywano egzekucje. W okolicy miejsca, gdzie od 1853 r. stoi pomnik Mikołaja Kopernika stał pręgierz i studnia z basenem z bieżącą wodą (druga studnia stała po przekątnej - w północno-zachodniej części Rynku), którą doprowadzano wodociągami z Bielan.
Rynek był równocześnie głównym placem targowym. Poszczególne jego części miały dawniej swoje określone przeznaczenie i nazwy w zależności od sprzedawanych tam towarów. Istniał więc targ rybny, ziołowy, zbożowy i inne. Równolegle do zachodniej pierzei i prostokątnie do ul. Franciszkańskiej z północno-zachodniej narożnika Rynku wybiegał wąski pasaż: ławy śledziowe. W pobliżu Rynku, przy ul.Szerokiej (dawniej Wielkiej), mieściły się jatki mięsne. Handel nabiałem odbywał się przy ul. Kurzej (ob. północny odcinek ul. Żeglarskiej). Wytyczenie Rynku (i całego systemu ulic północnej części Starego Miasta) w obecnym miejscu nastąpiło w latach 1251-1259, podczas drugiego etapu rozwoju Torunia. Pierwotnie bowiem plac rynkowy ulokowano obok kościoła parafialnego (ob. Katedry św.św. Janów), jednak nadzwyczaj szybki rozwój Torunia kazał powiększyć jego obszar, co równało się z przeniesieniem jego centrum w nowe (obecne) miejsce - nieco na północ. W rezultacie do dziś mamy nietypowe usytuowanie głównego kościoła w stosunku do Rynku i Ratusza oraz unikatowe położenie franciszkańskiego kościoła Mariackiego przy Rynku, zamiast na obrzeżach średniowiecznego miasta. Rezultatem tego jest również kształt nieregularnego prostokąta Rynku, który wpisał się w zastane elementy osadnictwa przedmiejskiego. W pierzejach Rynku znajdują się znamienite zabytki, m.in. Dwór Artusa, kościół Ducha św. oraz liczne patrycjuszowskie kamienice gotyckie, renesansowe, barokowe m.in.:
|
|
 Fragment zachodniej - największej części Rynku Staromiejskiego w barokowym kościołem Ducha św. i neogotyckim budynkiem poczty głównej.
 Rynek Staromiejski na fragmencie planu Torunia z 1652 r. wg Martina Zeillera
 Fragment wschodniej pierzei Rynku
 Fragment południowej pierzei Rynku na rysunku Georga Friedricha Steinera (1704-1766) z okazałym barokowym pałacem burmistrza Jakuba Meissnera.
 Północno-wschodni narożnik Rynku z górującą bryłą kościoła Mariackiego
 Obraz Eduarda Gärtnera (1801-1877) datowany na 1848 r., chociaż przedstawia m.in. pomnik Kopernika odsłonięty dopiero w 1853 r.
 Fragment historycznej nawierzchni w zachodniej części Rynku, odsłonięty w czasie prac archeolgicznych w 2003 r. ok. 1,5 m poniżej nawierzchni dzisiejszej
|
