Mokre to rozległa dzielnica Torunia położona na północny-wschód od centrum miasta, obejmująca obszar ograniczony od zachodu ulicą Rejtana - Dekerta - Czarlińskiego - Graniczną - Małachowskiego - Wybickiego - Legionów, od wschodu linią kolejową w kierunku Olsztyna.

Przez cały okres przedrozbiorowy (tj. od roku 1258 do 1793) Mokre należało do Torunia, ponownie w 1906 r. zostało włączone w granice miasta.

Najstarsza część Mokrego rozciąga się równoleżnikowo przez prawie 3 km od ul. Granicznej na zachodzie po dworzec kolejowy Toruń Wschodni na wschodzie. Głównymi arteriami komunikacyjnymi Mokrego są ul. Kościuszki i Podgórna, przecinające je ze wschodu na zachód oraz prostopadła do nich ul. Grudziądzka. Właśnie w okolicach tego skrzyżowania rozciąga się najstarsza, sięgająca 1235 roku część i zarazem centrum Mokrego. Chociaż nie zachowały się tu żadne średniowieczne obiekty i budowle to do dziś nie zmienił się średniowieczny układ szlaków komunikacyjnych (ulic), wokół których Mokre rozwinęło się.
Przez Mokre przepływa Struga Toruńska (zwana też Bachą), a do czasu zasypania w latach 70. XX w. płynęła tu również Mała Bacha (Kleine Bache), w okolicach których w czasach średniowiecza istniały tereny podmokłe, wręcz bagniste; stąd nazwa.

 

Z centrum Torunia najlepiej dostać się na Mokre tramwajem linii nr 2, 3 lub 4 (wysiąść na przystanku "Warneńczyka") albo autobusem linii nr 12, 14 lub 28 (wysiąść na przystanku "Kościuszki").

Odległość od Rynku Staromiejskiego do Mokrego (skrzyżowanie ul. Kościuszki i Grudziądzkiej) to 2 km.

 

Najstarsze ślady osadnictwa na tych terenach datuje się na mezolit (8000-4500 lat p.n.e.).
Pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1230 r., kiedy mistrz krajowy krzyżacki Herman Balk nadał m.in. folwark Mokre biskupowi włocławskiemu.
W 1258 r. miasto Toruń otrzymało od biskupa włocławskiego Wolimira las Mokry jako wieczystą dzierżawę za opłatę rocznego czynszu. Ponadto rada miejska zgodziła się, aby zakon krzyżacki zbudował młyn nad rzeczką Bostolz (Struga Toruńska). Odtąd Mokre jest własnością miasta Torunia, leżąc w obrębie jego patrymonium, aż do II rozbioru i włączenia Torunia do Królestwa Prus w 1793 r. (i ponownie od 1906 r.).
Na tym terenie powstała toruńska wieś Mokre, pojawiająca się w źródłach w 1295 r. Założono ją na prawie chełmińskim, posiadała własną ławę sądową. Wieś składała się z dwóch części: Grosse Mocker (Dużego Mokrego - okolice ob. ul. Kościuszki, Bażyńskich) i Kleine Mocker (Małego Mokrego - okolice ob. ul. Grudziądzkiej, Warneńczyka), rozdzielonych Małą Bachą, płynącą tu jeszcze do lat 70 XX w. Podział ten trwał od XIV do końca XIX w.

 

Chociaż Mokre nieprzerwanie istnieje od XIII w. to do dziś nie zachowały się żadne średniowieczne i nowożytne budowle. Najstarsze pochodzą z 2. poł. XIX w.

 

Fabryka Born & Schütze była jednym z największych zakładów produkcyjnych Torunia w 2. poł. XIX w. i w okresie międzywojennym. Położona w dzielnicy Mokre funkcjonowała od 1856 r. do 2000 r.
Teren dawnej fabryki leży w obrębie ulic: Grudziądzka, Wybickiego, Wiązowa, Lelewela. Obiekty fabryczne od 1997 r. wpisane są do rejestru zabytków. Jednocześnie jest to jeden z niestety nielicznie zachowanych do dziś obiektów architektury przemysłowej z XIX w. w Toruniu i tym godniejszy uwagi. Więcej >>>

 

 

Specyficzny, choć zanikający w ostatnich latach nastrój Mokrego (podobnie jak innych dzielnic Torunia, zwłaszcza Chełmińskiego Przedmieścia i Jakubskiego Przedmieścia) tworzy zabudowa mieszkalna w konstrukcji pruskiego muru.

Są to budynki mieszkalne najczęściej 2- i 3-kondygnacyjne, których największe skupisko zachowało się przy ul. Podgórnej, zwłaszcza na jej odcinku między ul. św. Mikołaja a Wiązową (gdzie tworzą malowniczy ciąg pierzei północnej) oraz na ul. Wiązowej, Chodkiewicza, Kordeckiego, Kościuszki, Kilińskiego, Olbrachta. Pochodzą one głównie z 2. poł. XIX w., kiedy taki typ zabudowy zaczął się dynamicznie rozwijać. Budynki takie zamieszkiwane były przede wszystkim przez robotników, zwłaszcza fabryk (np. Born & Schütze, E. Drewitza) oraz robotników budujących obiekty Twierdzy Toruń.

Wiele z budynków posiada rozbudowaną i szczególnie zdobioną drewnianą werandę oraz szczyty z charakterystycznymi oramentami ażurowymi. Niestety dziś znaczna część takich zabytkowych domów w wyniku braku właściwej wieloletniej opieki, konserwacji, remontów jest degradowana oraz burzona, aby ustąpić miejsca nowym 'bezdusznym' budynkom lub poszerzanym arteriom, niszcząc tym samym bezpowrotnie dziedzictwo i nastrój miasta.

 

Obecnie Centrum Nowoczesności "Młyn Wiedzy", hostel oraz inkubator przedsiębiorczości, przy ul. Władysława Łokietka 5 z lat 80. XIX w. Inwestorem był Gustaw Gerson, który w 1881 r. kupił teren rozciągający się od ul. Kościuszki do Strugi Toruńskiej. Miejsce wybrane pod inwestycję zaopatrzone było w dwie istotne rzeczy: rzeczkę, której wody miały napędzać koło młyńskie i bocznicę kolejową dworca Toruń-Mokre. Więcej  >>>
 

(ul. Podgórna 69) - niewielka drewniana świątynia z 1888 r. o charakterystycznej architekturze, z kopułą wieńczącą wieżę, zbudowana dla miejscowej gminy protestanckiej (staroluterańskiej), prawosławna od 1939 r. Parafia toruńska obejmuje też cerkiew w Grudziądzu i Ciechocinku.
W latach 80. XIX wieku gmina staroluterańska zakupiła teren we wsi Mokre, na którym planowała wybudować dom modlitwy dla luteran z okolicy Torunia. Świątynia stanęła przy ul. Podgórnej (Bergstrasse), obecnie stanowi jedyny przykład drewnianego domu modlitwy w Toruniu.
Świątynię wzniesiono wraz z przyległym do niej domem w 1888 r. według projektu miejscowego budowniczego Geittnera, a w XX wieku dodano ganek i wieżę.

(ul. Kościuszki 28/30) - kościół powstał w latach 1929-1930 wg proj. architekta K. Ulatowskiego, zbudowany na planie koła z obszerną kopułą zwieńczoną płaską latarnią z górującą kulą i krzyżem. Ścianę frontonu zdobi płaskorzeźba Chrystusa Króla stojącego na kuli ziemskiej, autorstwa Ignacego Zelka. Wewnątrz kopuły (o średnicy 30 m i wysokości 22 m) sklepienie kryształowe, podtrzymywane przez 16 filarów korynckich.
Całoś stanowi nowoczesną interpretację form rzymskiego Panteonu.
W czasie II wojny światowej był to jedyny kościół w Toruniu, w którym udzielono sakramentu bierzmowania. Więcej >>>

 

Obiekt ten nawiązuje tradycją i wymiarami do średniowiecznego kościoła św. Jerzego na Przedmieściu Chełmińskim, pomimo dosyć odległej lokalizacji. Po zburzeniu, wówczas protestanckiego kościoła św. Jerzego w 1811 roku Rada Miasta i parafia św. Jerzego zobowiązała się do odbudowy kościoła na Mokrem. Obietnica została zrealizowana dopiero na początku XX wieku.

Neogotycko-eklektyczna budowla kościoła ceglana z lat 1904-1907, ożywiona tynkowanymi blendami, nawiązuje do form architektury gotyckiej z czasów krzyżackich. Kościół nieorientowany, z wtopioną od strony północnej kruchtą pod kwadratową 4-kondygnacyjną wieżą oraz węższym i niższym prezbiterium trójbocznie zamkniętym od południa. Więcej  >>>

 

(ul. Stefana Batorego 5) - budynek nawiązujący do formy romantycznego pałacyku, rycerskiej architektury historycznej, powstał w 1903 r. wg proj. architekta i przedsiębiorcy budowlanego, Franza Keintje. Wyróżnia go narożna wieża z wysokim dachem czterospadowym, a także bogatym zdobnictwem fasady (boniowanie cokołu, naroży wieży, ozdobne układy geometryczne z cegły licówki).

Pierwotnie budynek otoczony był ogrodem, jednak w latach 60. XX w. w jego miejscu zbudowano blok mieszkaniowy, a samą willę planowano wyburzyć, do czego jednak szczęśliwie nie doszło. Więcej >>>

 

Fabryka spirytusu przy obecnej ul. Kościuszki 85 (pierwotnie Lindenstrasse 73) została wybudowana w tym miejscu w 1900 r. dla firmy J.G. Adolph, założonej w 1809 r. przez Johanna Gottlieba Adolpha, kupca towarów kolonialnych, cygar oraz win, w tym win własnej produkcji. Pierwotnie prowadził on swoją działalność w kamienicy przy ul. Szerokiej 25 na Starym Mieście (w wybudowanej w 1815 r. kamienicy secesyjnej na miejscu zniszczonej w 1813 r. kamienicy średniowiecznej). Adolphowie produkowali alkohole, w tym słynny ówcześnie trunek - Toruńskie Krople Życia (Thorner Lebenstropfen).

W 1921 r. właścicielem firmy został  Stanisław Strzelecki.

W 1922 r. zabudowania te przejęła firma "Świteź" Adama Barskiego, produkująca mydła żywiczne, kokosowe, lecznicze, toaletowe, wkrótce jednak zakończyła działalność.

 

Kaszownik to sztucznie powstały zbiornik wodny, zlokalizowany w historycznym obszarze należącym do Mokrego, na płn.-wsch. od Nowego Miasta, ok. 1 km od Rynku Staromiejskiego.
Powstał  po tym, jak w 1262 r. Krzyżacy sztucznym przekopem doprowadzili Strugę Toruńską do Torunia, kierując tędy część jej wód z Grębocina (od Grębocina Struga płynie dwiema odnogami uchodząc do Wisły owym nowym przekopem oraz naturalnym korytem do Drwęcy jako Struga Lubicka). Doprowadzenie wód Strugi Toruńskiej do Torunia miało znaczenie obronne (zasilenie wód fos przy murach obronnych Torunia) oraz gospodarcze (zapędzanie kół młyńskich młynów przy zamku krzyżackim). Więcej >>>

 

Fort jest dobrze zachowany. Jako jedyny przygotowany do zwiedzania i udostępniony dla ruchu turystycznego. Fort stwarza możliwość przeżycia niezapomnianych wrażeń w labiryncie schodów i korytarzy, poznania dziejów militariów, zobaczenia 55-tonowych pancernych stanowisk obserwacyjnych artylerii, obrotowych wież obserwacyjnych, potężnych prochowni.

Pomnik z 1976 roku upamiętniający istniejący tu w latach 1940-1943 - na terenie przedwojennej wytwórni smalcu i olejów - hitlerowski Centralny Obóz Przesiedleńczy (Umwandererzentrallager Thorn) przejściowy dla wysiedlonych i aresztowanych Polaków; przez krótki czas: od września 1941 r. do stycznia 1942 r. Szmalcówka była podobozem Stutthofu

To dawna posiadłość ziemska i folwark w obrębie przedrozbiorowego terytorium (patrymonium) toruńskiego, należąca w 2. poł. XVIII w. do Samuela Luthera Gereta, zasłużonego toruńskiego polityka, publicysty, uczonego, burmistrza, rezydenta Torunia w Warszawie i burgrabiego królewskiego w Toruniu, najwybitniejszego przedstawiciela Oświecenia w Toruniu.

Dawny dworek - siedziba folwarku Samuela Luthera Gereta od wielu powojnennych lat jest własnością miasta, administrowaną przez Zakład Gospodarki Mieszkaniowej. W tym czasie został on destrukcyjnie przebudowany i zaniedbany.

Stoi tu zaniedbany już dziś drewniany dom z 1879 r. zbudowany przez mistrza budowlanego Behrendorfa. W czasie jego budowy Mokre było (od czasów zaborów) odrębną miejscowością wiejską, podlegającą jednak surowym ograniczeniom budowlanym Twierdzy Toruń. Dlatego budynki znajdujące się w bliskiej odległości od centrum twierdzy nie mogły być murowane i wysokie, a jedynie posiadać konstrukcję łatwą do szybkiej rozbiórki. Taki też jest ten dom.
Więcej >>>

 

Dom z pruskiego muru z 1890 r., wyburzony (przy wielu protestach i głosach krytyki) w 2021 r., ul  PCK 30.
Po 1918 r. mieszkała tu wraz z owdowiałą matką Helena Grossówna (1904-1994), tancerka i aktorka. 
Po ukończeniu szkoły baletowej w Toruniu, debiutowała w 1924 r. jako tancerka. W latach 1928-1930 uczyła się tańca w Paryżu. W ciągu 4 lat przed wybuchem II wojny światowej pojawiła się 17 filmach u boku wielkich sław srebrnego ekranu m.in. Eugeniusza Bodo, Aleksandra Żabczyńskiego, Adolfa Dymszy czy Ludwika Sempolińskiego. Wtedy to z nią Bodo "umawiał się na dziewiątą", a razem z Dymszą śpiewał jej nuconą do dziś kołysankę "Ach śpij, kochanie".
Więcej >>>

 

Budynek powstał w latach 1929-1930 wg proj. architekta toruńskiego Kazimierza Ulatowskiego (1884-1975), ówczesnego naczelnika Wydziału Budowlanego Urzędu Miasta Torunia i pierwotnie był jego własnością. 
Jest jednym z najciekawszych przykładów domów jednorodzinnych modernizmu toruńskiego. Stoi w sąsiedztwie innych zbudowanych w tym stylu i w tym okresie przy ul. Legionów.
Więcej >>>