Przedmieście Jakubskie (św. Jakuba)

Jakubskie Przedmieście położone jest na wschód od śródmieścia.
Dzielnica jeszcze kilkanaście lat temu miała charakter przemysłowy, natomiast w części bliższej śródmieściu mieszkaniowy. Od lat 90. XX w. natomiast następuje znaczna rozbudowa funkcji mieszkaniowych Przedmieścia poprzez zastępowanie starych (XIX-wiecznych), niskostandardowych budynków robotniczych oraz terenów przemysłowych budynkami i osiedlami mieszkaniowymi.

 

Jak tu dotrzeć?
Z centrum na Jakubskie Przedmieście najwygodniej jest dostać się tramwajem linii nr 1 i 5. Główną ulicą jest Traugutta, przechodząca dalej w Lubicką, prowadząca z kierunku śródmieścia. Można również odbyć pieszą wędrówkę (ok. 2,5 km z Rynku Staromiejskiego do ul. Targowej).

 

 

Od południa Przedmieście Jakubskie bezpośrednio graniczy ze starszą i niżej położoną częścią Torunia - sięgającą XIII wieku Winnicą, gdzie nasłonecznione stoki wiślane pokrywały liczne winnice i ogrody sięgające aż do Kaszczorka (ok. 7 km).

Na Winnicę  z przedmieścia Jakubskiego dostać się można praktycznie dwiema malowniczymi i ciekawymi krajobrazowo drogami. Jedna to ulica Ścieżka Szkolna, której zasadniczą część stanowią schody prowadzące po wysokiej skarpie wiślanej; zachowała swój historyczny charakter i zabytkową zabudowę, a górna jej część otwiera szeroki widok na płynącą niżej Wisłę i tereny kujawskiej części Torunia. Drugi sposób dotarcia położony jest na zachód od Ścieżki Szkolnej, bliżej śródmieścia i jest to wlot ulicy Winnica od ul. Lubickiej.

 

W Toruniu już od średniowiecza dzielnice poza murami miejskimi nazywano przedmieściami (zobacz: Przedmieścia i dzielnice dawnego Torunia).
Przedmieście św. Jakuba utworzono w 2. poł. XVII wieku z wydzielenia fragmentu wcześniejszego nowomiejskiego Przedmieścia św. Katarzyny przylegającego od wschodu do Nowego Miasta. Nazwa tego obszaru wiąże się z nowomiejską parafią i gotyckim kościołem św. Jakuba. Nie było tu zwartej zabudowy. Wzdłuż drogi prowadzącej na wschód od Bramy św. Jakuba rozciągały się ogrody, zaliczane do najładniejszych w Toruniu. Pośród nich stały domy letnie i wille patrycjuszy toruńskich. Bliżej Bramy były też składy drewna oraz stocznia rzeczna. W 1511 r. nad Wisłą  przed Bramą św. Jakuba zlokalizowano składy soli krajowej a w 1543 r. również soli zamorskiej. Składy te powstały mocą przywileju, jaki Toruniowi udzielił król Zygmunt Stary. Dużą rolę Torunia w handlu towarami solonymi (rybami) i solą potęgował fakt, iż miasto posiadało też prawo kontrolowania transportu, co stwarzało kupcom toruńskim niemal monopolowe stanowisko w handlu tym towarem powszechnego spożycia. Wprawdzie w 1522 r. powstał też magazyn soli w Bydgoszczy, a sejm piotrkowski w 1565 r. dopuścił sól zamorską do wolnego handlu jednak jej transport w górę Wisły podlegał toruńskiemu prawu składu solnego, zwłaszcza, że w wyniku nie opłacania przez Bydgoszcz podatków uchwalonych przez sejm w 1578 r. na wojnę moskiewską, król Stefan Batory zakazał Bydgoszczy sprowadzania soli zamorskiej.

 

Po zniszczeniu w czasie wojen napoleońskich na pocz. XIX w. cały obszar dawnego Przedmieścia św. Jakuba zajęło wojsko pruskie na umocnienia forteczne; powstał m.in. duży Fort św. Jakuba na Górze św. Jakuba - miejscu wymagającym szczególnego ufortyfikowania.

 

W końcu XVIII w. na Jakubskim Przedmieściu założono cmentarz żydowski, który przetrwawszy II wojnę światową, został zlikwidowany dopiero przez władze komunistyczne w 1975 r.

Znajduje się tu kamień pamiątkowy upamiętniający rabina Hirscha Zwi Kalischera.

 

W XIX w. powstało tzw. Nowe Przedmieście Jakubskie, w obrębie dzisiejszych ulic: Pułaskiego-Targowa, zabudowane zabudową robotniczą (głównie tzw. pruski mur), obszar stanowiący dziś centralną część dzielnicy. Po opracowaniu planu zabudowy dzielnicy w 1885 r. i zlokalizowaniu na tym terenie dużej Rzeźni Miejskiej (dziś już niestety nie istniejącej - o czym dalej), powstała zabudowa z obu stron ulicy Lubickiej. Jakubskie rozwijało się jednak w izolacji od centrum Torunia, a jego główna arteria - ul. Lubicka - nie miała bezpośredniego połączenia ze śródmieściem, jak dzisiaj.
Dopiero w latach 1929-1934 połączono Przedmieście z centrum poprzez ulicę Traugutta. Opracowany ówcześnie plan zagospodarowania przestrzennego wyznaczył dzielnicy funkcję przemysłową. Większymi inwestycjami okresu międzywojennego była budowa krochmalni (ob. Toruń-Pacific Sp. z o. o.) i gazowni w latach II wojny światowej.

 

Po II wojnie światowej następowała dalsza rozbudowa funkcji przemysłowych, powstały tu takie zakłady jak m.in. Apator, Kopernik, Metron, Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych, dawna chłodnia i in.

Jednak najstarszym zakładem przemysłowym, wyróżniającym się również architektonicznie były zakłady mięsne "Tormięs" - dawna Rzeźnia Miejska z 1884 r. Jej zabytkowe zabudowania, będące przykładem XIX-wiecznej architektury przemysłowej, od 1999 r. popadły w ruinę w wyniku nieporozumień właścicieli z władzami miasta, które zmieniły miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zakładający budowę osiedla mieszkaniowego w tym miejscu, zamiast zachować i wykorzystać XIX-wieczną architekturę do stworzenia nowego projektu urbanistyczno-architektonicznego.

Ostatecznie w roku 2012 - ogłoszonym przez radę miejską Rokiem Toruńskich Zabytków - na polecenie władz miejskich dokonano rozbiórki jednego z najlepszych w Toruniu, cennego kompleksu XIX-wiecznej zabytkowej zabudowy przemysłowej.

 

W niedużej odległości od terenu dawnej rzeźni miejskiej, stoją zabudowania dawnej gazowni miejskiej. Historia gazownictwa i gazowni w Toruniu należy do najstarszych na ziemiach polskich. Przygotowania do budowy gazowni rozpoczęły się już w latach 40. XIX w., jednak dopiero 24 grudnia 1859 r. pierwsi odbiorcy otrzymali gaz. Ówczesna produkcja nowo uruchomionego zakładu odbywała się dla potrzeb 112 odbiorców komunalnych oraz 60 latarń wykorzystywanych do oświetlenia głównych ulic Starego Miasta i Nowego Miasta.
Zabudowania pierwszej gazowni dziś już nie istnieją. Zlokalizowane były na Starym Mieście. W związku z wyczerpaniem się jej zdolności wytwórczych, podjęto decyzję o budowie nowej gazowni, co rozpoczęto w czerwcu 1938 r. na Jakubskim Przedmieściu, przy ul. Szosa Lubicka 2. Budowę przerwał jednak wybuch II wojny światowej, a jej dokończenia zrealizowały okupacyjne władze niemieckie.
► Zobacz więcej >>>