Synagoga

Toruń nigdy nie był miastem, w którym mniejszość żydowska była znaczna. Już na początku istnienia miasta osiedlaniu się Żydom zabraniali Krzyżacy, a później - w czasach nowożytnych (przedrozbiorowych) - toruńska Rada miejska.

Świątynia żydowska została wybudowana w Toruniu w zupełnie inym położeniu prawnym i politycznym miasta: w czasach zaborów, w 1847 roku i zlokalizowana na tylnych częściach dwóch parcel przy ul. Szczytnej 10/12 na Starym Mieście, zakupionych w 1843 r. przez gminę żydowską. Pod adresem tym stały dwa budynki o pochodzeniu średniowiecznym.

 

Tymczasem pierwsze miejsce modlitwy gmina żydowska znalazła w 1815 r. w wynajmowanych pomieszczeniach w kamienicy stojącej przy ul. Prostej na Nowym Mieście, a w 1822 r. w kamienicy stojącej na miejscu dzisiejszego gmachu Towarzystwa Naukowego przy ul. Wysokiej 16 na Nowym Mieście.

 

 

Dwie barokowe kamienice ul. Szczytna 10, 12 (>>>) na Starym Mieście, w 1843 r. zostały zakupione przez gminę żydowską, później rozebrane, a na ich miejscu zbudowano nowy obiekt (o czem niżej).

 

Budowa synagogi stała się możliwa dopiero po zrównaniu praw obywateli żydowskich z resztą poddannych monarchii pruskiej, co nastąpiło w 1847 r. Wtedy to liczba Żydów toruńskich wzrosła do około 800 osób.

Zespół budynków gminy żydowskiej istniał tu do października 1939 roku, kiedy to niemieckie gestapo zlikwidowało "problem żydowski" w Toruniu. Gruz pochodzący z rozbiórki żydowskiej synagogi przekazano osiadłym w okolicach miasta bauerom.

 

Rozbiórka synagogi w końcu 1939 r.

 

Jak wyglądała synagoga można dowiedzieć się z kilku zachowanych archiwalnych rysunków.

Był to jednopiętrowy, klasycystyczny, pięcioosiowy gmach o trzech wejściach. Ozdobę elewacji stanowiły m.in. portal z toskańskimi kolumnami, wspierającymi architraw.
Wnętrze składało się z sieni oraz dużej sali, okalanej galerią, która podparta była rzędem 10 kolumn. Część galeryjki przeznaczono na babiniec, oddzielony od pozostałej części ozdobnymi kratami. Wsch. ścianę parteru, pozbawioną galerii, wypełniała Arka Przymierza czyli szafa ołtarzowa z Torą.

 

 

Fasada synagogi po przebudowie, 1885 r.

 
Budynek synagogi znajdował się w podwórzu dwóch barokowych kamienic stojących przy ulicy. Kamienice zaadaptowane były na szkołę elementarną i religijną oraz kuchnię koszerną, a w 1885 r, rozebrane; w ich miejsce stanął nowy większy gmach dla szkoły, mieszczący też dużą salę zebrań i mieszkanie. Synagoga nie doczekała się planowanej rozbudowy.
Pamiątką istnienia bożnicy jest tablica na elewacji kamienicy wybudowanej po II wojnie światowej przy ul. Szczytnej 10/12.