Sala Sądowa
Gotycka Sala Sądu Ławniczego w toruńskim Ratuszu Saromiejskim to jedyna taka średniowieczna osobliwość w Polsce, stanowi rzadki przykład zespołu średniowiecznych pomieszczeń sądowych. Funkcjonował tu toruński sąd ławniczy (ława), prowadzący sprawy cywilne i karne.
W pierwotnej formie sala powstała na przełomie XIII i XIV w., w obecnej po 1391 r. (zobacz: Historia Ratusza Staromiejskiego).
Sala była otwarta na trzy strony (płn., zach. i płd), aby zgodnie z ówczesną praktyką publiczność mogła z zewnątrz przysłuchiwać się rozprawom, które z zasady były jawne. Po wschodniej stronie sali niewielkie pomieszczenie pełniło funkcje narad sądu przed ogłoszeniem wyroku.
Eksponaty tu umieszczone wiążą się z dziejami sądownictwa toruńskiego od XIV wieku do 1793 roku i należą do dawnego, oryginalnego wyposażenia Sali: trzy manierystyczne obrazy sprzed 1605 roku: Sąd nad Zuzanną i Sprawiedliwość Kambyzesa, oraz obraz przedstawiający rozprawę sądową w tej sali. Prócz nich salę zdobiły jeszcze trzy kolejne obrazy z tej serii, zaginione w czasie II wojny światowej: Sąd Salomona, Chrystus Sędzia Świata oraz Tablice Dziesięciorga Przykazań. Wszystkie one stanowiły tematyczny cykl, odnoszący się do funkcji sali, do sprawiedliwych sędziów i prawych wyroków, miały charakter moralizatorski.
Na stole cenny krucyfiks sądowy z XIV wieku, służący do składania przysięgi; na ścianie zach. portret burmistrza Johanna Gottfrieda Rösnera, ściętego z wyroku za tumult toruński w 1724 roku.
W okresie przynależności do Rzeczypospolitej przedrozbiorowej Toruń - w przeciwieństwie do innych miast polskich - posiadał pełne prawo sądownicze. Najwyższą instancją była toruńska Rada miejska, która jednocześnie stanowiła sąd najwyższy dla wszystkich miast założonych na prawie chełmińskim. Toruń miał również prawo sądzenia szlachty, co normalnie nie przysługiwało dawniej miastom (zobacz: Areszt dla szlachty). Sąd Rady odbywał się w specjalnej Sali Obu Sądów (sądu ziemskiego chełmińskiego oraz sądu Rady miejskiej toruńskiej) na I piętrze Ratusza.
