Kamienica ul. M. Kopernika 15 (Dom Kopernika)

 

Jest to jedna z najlepiej zachowanych i najcenniejszych kamienic historycznych w Toruniu i zarazem w Europie środkowej, zachowana w niewiele zmienionym stanie od czasu pełnego uformowania po 1370 r., chociaż najstarsze części budynku pochodzą z przełomu XIII i XIV w.
Reprezentuje - zarówno wewnątrz, jak i zewnątrz (fasada) - charakterystyczny dla miast kręgu kultury hanzeatyckiej (zobacz: Toruń: Hanzeatyckie emporium) typ kupieckiego tzw. domu-składu (zobacz: Spichrze oraz: Kamienice gotyckie).
 

Na przełomie XII i XIII w. stały w tym miejscu dwa domy drewniane przy ulicy - istniejącej do połowy XIII w. - biegnącej prostopadle w kierunku Wisły. Na głębokości 3 m znajdują się relikty tych zabudowań drewnianych, odkryte w czasie badań archeologicznych. Na przełomnie XIII i XIV w. zastąpione zostały murowanymi jednopiętrowymi kamienicami, które następnie przebudowano i połączono w jeden dom w XIV w. Z ok. 1370 r. pochodzi więźba dachowa oraz fasada kamienicy. W końcu XIV w. jej właścicielem był kupiec sukienny Herbord Platte wymieniony w Księdze szosu z 1394 r.

W pierwszej połowie XV w. kamienica nadal pozostawała w rękach kupców zajmujących się dalekosiężnym handlem suknem (zobacz: Jak powstały toruńskie sukiennice). W 1459 r. dom od swego siostrzeńca, Szymona Falbrechta przejął za długi Lucas I Watzenrode, dziadek Mikołaja Kopernika astronoma, i wkrótce przekazał go swojej córce Barbarze i jej świeżemu małżonkowi, Mikołajowi Kopernikowi seniorowi, którzy tu zamieszkali. Jest prawodpodobne, że to właśnie tu na świat przyszedł przyszły wielki uczony, Mikołaj Kopernik (zobacz: Gdzie urodził się Mikołaj Kopernik). Mikołaj Kopernik ojciec sprzedał kamienicę w 1480 r. (7 lat po urodzeniu Mikołaja juniora) Georgowi Polnische.

Z oczywistych powodów jest to najbardziej znany i najczęściej odwiedzany obiekt zabytkowy w Toruniu.

 

 

Fragment wysokiej sieni z antresolą, zdobionej m.in. stropem średniowiecznym z polichromią z ok. 1730-1740 r.

 

 

Obecnie całość wnętrza ma swój oryginalny podział i układ z charakterystyczną średniowieczną wysoką sienią ze wszystkimi swoimi elementami, podwieszoną galerią (antresolą), pomieszczeniami reprezentacyjnymi traktu tylnego na 1. piętrze, oficynami.
Wiele pomieszczeń posiada polichromowane stropy, głównie z XVII i XVIII w., również polichromie ścienne od XVI do XVIII w. (zobacz: Malowidła w kamienicach toruńskich) oraz kominki.

 

Fragment stropu w wysokiej sieni (antresola) z polichromią renesansową

 

Fragment stropu w wysokiej sieni (pod wiszącą izdebką) z polichromia rokokową

 

 

 

W końcu XVI w., zgodnie z panującym wówczas zwyczajem, w górnej części wysokiej sieni zbudowano antresolę i nadwieszaną izdebkę wydzieloną drewnianymi ściankami. W XVIII w. powstała do dziś zachowana ich malarska dekoracja.

Jednocześnie w okresie tym pomieszczenia na wyższych kondygnacjach dotąd magazynowe przekształcone zostały w mieszkalne z reprezentacyjnym salonem na I piętrze traktu tylnego w roli głównej (zobacz: Kamienice renesansowe i manierystyczne).

 

Izba na I piętrze w trakcie tylnym od XVI w. pełniła rolę salonu rodziny zamieszkującej kamienicę. Ściany pokrywały ozdobne malowidła; obecny wystrój malarski pochodzi z 2. poł. XVIII w. i ma formę iluzjonistyczną.

Wtedy to strop pomalowano na biało, a ściany wyposażono w malowidła iluzjonistyczne w typie klasycystycznym z charakterystyczną kolumnadą jońską i obramieniem kominka w formie podwiązanej kotary, a na przeciwległej ścianie polichromia wnęki ściennej w formie portalu.

 

   

 

 

Na ścianie południowej tzw. białej sali (izby na I piętrze w trakcie tylnym) znajduje się odkryty fragment polichromii w formie wici roślinnej z końca XVI w., tj. z czasu adaptacji pomieszczenia z magazynowego na mieszkalne.

Poniżej drzwi renesansowe, będące jednym z najstraszych zachowanych w Toruniu przykładów wewnętrznej stolarki w kamienicach patrycjuszowskich.

 

 

W XIX w. tę gotycką kamienicę patrycjuszowską destrukcyjnie przekształcono na wielomieszkaniową czynszową z przebudową wnętrza na kilka mniejszych mieszkań, jak to czyniono w przypadku wielu kamienic w Toruniu, a fasadę pokryto tynkiem (>>>). W takim stanie dotrwała do 1972 r. (na fotografii obok stan w roku 1942).
W latach 1970-1973, w czasie badań architektonicznych rozpoznano dzieje budowy i oryginalny wygląd tego cennego zabytku, a następnie na podstawie tego zrealizowano prace renowacyjne przywracające dawny układ przestrzenny domu, rekonstruujące m.in. wysoką sień na parterze, podział na trakt przedni i tylny (>>>). Odtworzono więc typowy gotycki dom mieszkalno-magazynowy z mieszkalnym parterem i piętrem oraz magazynowym drugim piętrem.

 

 

 

Fragment stropu w pomieszczeniu traktu tylnego na parterze z polichromią z 2. ćw. XVIII w.

 

Bogato zdobiona gotycka schodkowa fasada frontowa posiada zachowane elementy średniowiecznej polichromii z lat ok. 1370 r.
Pierwotnie kamienica posiadała przedproże.

 

Widok na fasadę i szczyt tylny kamienicy. Na pierwszym planie zachowany średniowieczny mur graniczny, tzw. ogniowy. Do kamienicy przylegają oficyny renesansowe w formie wystroju zewnętrznego.

Renesansowy szczyt północny oficyny