Dawne cegielnie toruńskie

Pierwsza cegielnia, której początki wiążą się z początkami Torunia, istniała w okolicach obecnego skrzyżowania ul. Chopina i Bydgoskiej, tj. w okolicach Ogrodu Zoobotanicznego, na dawnym Przedmieściu Starotoruńskim. Istnienie cegielni tutaj możliwe było dzięki warunkom naturalnym - geologicznym, tj. występowaniu na zboczach teras wiślanych pokładów pstrych iłów plioceńskich, eksploatowanych jako surowiec ceramiczny.

 

Druga cegielnia, o której pierwsze wzmianki pochodzą z 1276 r., zlokalizowana była po wschodniej stronie stawu Kaszownik. Cegielnia ta była własnością Starego Miasta Torunia, ale wyrabiano tu też cegły na potrzeby Nowego Miasta Torunia, zakonu krzyżackiego oraz dominikanów. Z ksiąg czynszowych z ok. 1318 r. znany jest tutejszy cegielnik Heynmannus, który mieszkał w pobliżu przedmiejskiej osady Polska Wieś.

 

Po 1330 r. założona została kolejna cegielnia miejska - zwana później "najbliższą" (negste Zigelscheune) - zlokalizowana w pobliżu najstarszej stoczni toruńskiej nieopodal Żabiego Młyna na Rybakach. 

 

Przed 1401 r. założono kolejną cegielnię w okolicach ob. ul. Rybaki 27 i południowej części Ogrodu Zoobotanicznego oraz Parku na Bydgoskim Przedmieściu.

Cegieł, jakie tam powstawały i najprawdopodobniej były ładowane na barki, musiały być tysiące! Odkryta w czasie prac archeologicznych w 2002 r. poprzedzających budowę domów pod adresem Rybaki 27a,b warstwa pyłu ceglanego miała ponad metr. Odkryto tam również zbiorniki na glinę, zasilane wodą dostarczaną rurami z Bydgoskiego Przedmieścia. 

 

Produkcja cegieł w średniowiecznym Toruniu była nadzwyczaj wielka, związana z ogromnym rozwojem miasta, i wynosiła w początku XV wieku około 450 tys. sztuk rocznie (podczas gdy np. w Krakowie około 220 tys. - 320 tys. rocznie).

 

W wykazie czynszów datowanym na początek XV w. pod tytułem De domibus laterum wymienionych zostało 4 dzierżawcó wcegielni toruńskich: Hermanus Ysernhewpt, Ewird Reynoff, Albertus de Allen, Ludko Wale - wszyscy wywodzili się z najzamożniejszych rodzin patrycjatu toruńskiego.

 

W XIX wieku, w związku z rozbudową twierdzy, nastąpiło zwiększone zapotrzebowanie na materiał budowlany, co przyczyniło się do rozwoju cegielni na miejscu obecnego Parku na Bydgoskim Przedmieściu (w 1861 roku zatrudniała prawie 60 pracowników i produkowała około 1,3 mln cegieł i dachówek) i powstania na początku XX wieku dwóch innych, mniejszych cegielni na Rudaku.
Obecnie śladem po istnieniu XIX-wiecznej cegielni jest jedynie ulica Przy Cegielni, natomiast już na początku XIX w. tereny pocegielniane stanowiły część Parku.