Rybaki

To historyczny obszar w Toruniu, nad Wisłą, w południowej części obecnego Przedmieścia Bydgoskiego. Obecnie lokalizowany w okolicach Portu Zimowego, ulic Rybaki, ks. Popiełuszki (dawniej Portowa), chociaż pierwotnie (już od XIII w.) obszar nazywany Rybakami leżał dalej na wschód - bliżej południowo-zachodniego narożnika Starego Miasta Torunia i wchodził w skład dzielnicy portowej.

 

Wschodni odcinek ulicy Rybaki leży ok. 700 m na zachód od Rynku Staromiejskiego, łatwo więc dostać się tu pieszo.

 

Ulica Rybaki, będąca osią dzielnicy o tej samej nazwie, ciągnie się równoleżnikowo na długości ok. 925 m. W swej wschodniej części biegnie poniżej wyższej terasy wiślanej, następnie wznosi się na nią i dalej prowadzi na wyższym poziomie w kierunku Parku Na Bydgoskim Przedmieściu.

 

Nazwa pochodzi od istniejącego jeszcze w czasach przed translokacją Torunia w 1236 r. osiedla rybackiego, położonego w okolicach dzisiejszych Koszar Racławickich.

W średniowieczu (po lokacji Torunia) wyróżniano tutaj Małe Rybaki (między Bramą Ducha Św. a Wisłą) i Wielkie Rybaki (w okolicach obecnej Grodzy V).

Na Małych Rybakach stał m.in. otoczony swoim murem obronnym zespół klasztoru benedyktynek-cysterek z kościołem Ducha św. i szpitalem. Ponadto licznie zamieszkiwali tu rybacy, flisacy. Do mieszkających nad Wisłą rybaków należała straż nad rzeką w wypadkach powodzi i gęstej kry przy ruszaniu lodów. Osiedle to związane było z portem wiślanym.

Z kolei Wielkie Rybaki (w swej zachodniej części zwane też Żabieńcem (Kretenstein)) leżały dalej na zachód, w obszarze między dzisiejszym wschodnim krańcem ul. Rybaki, parkiem Alpinarium a Wisłą. Od północy natomiast obszar ten zamykała dość wysoka skarpa, na której biegła droga od Bramy Ducha Św. w kierunku cegielni i stoczni położonych nad Wisłą w okolicach dzisiejszego wschodniego krańca ul. Rybaki.

Były tu zagrody rybackie, flisackie, wiatraki i młyn wodny (tzw. Żabi Młyn (Froschmühle), powstały po 1262 r. i istniejący do XVI w.), a zlokalizowany na grobli zatrzymującej wodę płynącą z zachodniego odcinka fosy staromiejskej (przez staw) do ujścia do Wisły. Na miejscu Żabiego Młyna w XVIII w. zbudowano tartak, zburzony jednak w 1811 r. 

W najbliższej odległości od Żabiego Młyna, nad Wisłą powstała w XIII w. najstarsza stocznia toruńska, a po 1330 r. w jej pobliżu założono cegielnię miejską, zwaną później "najbliższą" (dla odróżnienia kolejnych cegielni powstałych po 1401 r. na terenie obecnego Ogrodu Zoobotanicznego i Parku na Bydgoskim Przedmieściu - zobacz: Dawne cegielnie toruńskie). Przy cegielniach mieszkali strycharze, kamieniarze i garncarze.

Obecnie nie zachowały się żadne z tych budowli.

Jednak największą część Wielkich Rybaków, zwłaszcza w ich wschodniej części zajmowały ogrody, liczące łacznie ok. 5 ha powierzchni. Położone na niewielkim stoku o południowej wystawie, tuż przy nawadniającej Czerwonej Strudze (płynącej w miejscu dzisiejszej Al. 500 lecia), posiadały dużą wartość i w średniowieczu były własnością toruńskiego patrycjatu. Znajdowały sie tu wtedy też winnice (zobacz: Uprawa winorośli w Toruniu). W XVIII w. Żabieniec należał do najgęściej zaludnionych i najbardziej „spolonizowanych” przedmieść, całkowicie niemal zamieszkałym przez ludność katolicką.

W XVIII w. zdecydowanie przeważali tu sternicy, a więc szyprowie statków wiślanych. Wraz z nasilającym się kryzysem handlu wiślanego, a szczególnie handlu zbożowego, grupa ta straciła swoją dominującą pozycję. Dość wyraźnie natomiast zaznaczył się udział rybaków oraz przedstawicieli nieznanych profesji, wśród których przeważali robotnicy – pracownicy dniówkowi.
Wśród głównych najemców pojawili się też flisacy.
W XVIII w. Rybaki stanowiły najbardziej zaludnione przedmieście Torunia wobec zniszczenia (spalenia w czasie oblężenia Torunia przez Szwedów w 1703 r.) przedmieść północnych: Chełmińskiego, Polskiej Wsi.

 

Widok z ok. 1810 r. na podstawie gwaszu K. Alberti 1790-1793. Na pierwszym planie Żabieniec, głębiej m.in. Krzywa Wieża, żuraw portowy

 

Żabieniec przestał istnieć na początku XIX w. Domy zostały zburzone podczas napoleońskiej przebudowy wałów (zobacz: Toruń napoleoński. Napoleon w Toruniu). Ostatecznego wykupu działek i wypłaty odszkodowań ich dotychczasowym właścicielom dokonali Prusacy po 1815 r.
W związku z rozwojem funkcji militarnej Torunia i rozbudową Twierdzy Toruń na początku XIX wieku nastąpiła likwidacja dawnego przedmieścia Rybaki. W dzisiejszym miejscu i kształcie Rybaki zaczęły rozwijać się w połowie XIX w. Do dziś przy wschodnim odnicinku ul. Rybaki zachowały się stylowe drewniane domy rybackie z połowy i 2. połowy XIX w. Z kolei w zachodnim odcinku powstawały wtedy duże secesyjne i eklektyczne kamienice czynszowe.

 

Wycieczkę rozpoczynamy od wschodu, od miejsca, gdzie między staromiejską Bramą Ducha św. a Wisłą rozciągały się dawne Małe Rybaki historią sięgające jeszcze czasów przed lokacją Torunia.

Wycieczka opracowana przez Toruński Serwis Turystyczny (Arkadiusz Skonieczny), objęta prawami autorskimi. Data publikacji: 05-09-2017

Długość trasy: ok. 2,6 km

 

 

Wędrując ulicą Rybaki odnaleźć można klimat i nastrój dawnej osady rybackiej i działalności związanej z istniejącym tu od 1879 r. Portem Zimowym.

 

Jednym z najstarszych i najbardziej historycznych tutejszych obiektów jest drewniany dom z 1853 r. (na co wskazuje stylowa chorągiewka) przy ul. Rybaki 9/11. 

W 2. poł. XIX w. mieściła się tutaj urokliwa gospoda "Thalgarten" ("Ogród w dolinie"), szeroko znana w całym Toruniu. Gości przyciągać miały specjały w postaci andrutów i zupy rakowej oraz przyjemne położenie. Licznymi bywalcami byli oczywiście też flisacy. W czasach polskich - w latach 20. XX w. działała tu restauracja kawiarnia "Szwajcarska Dolina", która jednak zlikwidowana została w latach 30. Wtedy, około 1935 r. nieruchomość kupił Kornel Bogotko, major 63. pułku piechoty, a później, w 1939 r. komendant kwatery głównej 4. Dywizji Piechoty w Toruniu.
Od tego czasu do dziś budynek pełni funkcję wyłącznie mieszkalną.

 

 

 

Kolejny z zachowanych nielicznie drewnianych zabytkowych domów na Rybakach - pod nr 23. Zbudowany w 1892 r. (na miejscu starszego, przynajmniej z 1816 r.) w specyficznej sumikowo-łątkowej konstrukcji ścian z dekoracyjnym zakończeniem belek i białymi oknami kontrastującymi z ciemnymi ścianami.
Dom ten jest typowym przykładem tutejszej zabudowy, której forma wynikała z charakteru osadnictwa (rybactwo, flisactwo), ale też z ograniczeń, jakie wynikały z położenia w obrębie I rejonu fortecznego Twierdzy Toruń, co oznaczało znaczne ograniczenia w zagospodarowaniu terenu i budownictwie. Zabudowa mogła być tu tylko w formie nietrwałej i taniej konstrukcji drewnianej, często szkieletowej z wypełnieniem szachulcowym lub ceglanym.

 

 

Prostopadle do Wisły biegnie po skarpie wyższej terasy wiślanej ulica Stroma, łącząc ją z niższą terasą zalewową. Jednocześnie łączy ul. Rybaki (na wyższej terasie) z ul. Popiełuszki (na terasie zalewowej).

Ulica wyróżnia się swoim genius loci nie tylko ze względu na stromy bieg, ale też poprzez swoją zabudowę. Dominują tu budynki z tzw. pruskiego muru nadające specyficznego klimatu temu miejscu. Sprzyja temu też lokalizacja ulicy w zacisznej okolicy.

 

 

Narożna kamienica ul. Rybaki / ul. Kujota secesyjna z 1904 r. z ciekawymi zwieńczeniami szczytów oraz płaskorzeźbionym detalem architektonicznym o motywach roślinnych i zwierzęcych, w tym sceny z bajek Ezopa.
► Zobacz >>>

 

 

Przy skrzyżowaniu ul. Rybaki z ul. Ignacego Danielewskiego stoją dwie duże kamienice. W tej pod nr 47, z 1898 roku, mieszkał w latach 1920-1924 Artur Górski (1870-1959), znany pisarz i krytyk, twórca pojęcia "Młoda Polska"; w latach 1949-1957 mieścił się tu Dom Studencki nr 3 Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, mieszczący 146 studentów.

Natomiast pod nr 45, w kamienicy z 1910 roku, mieszkał Marian Sydow (1890-1948), znany miłośnik historii i zabytków Torunia.