Rybaki

Zaledwie kilka minut drogi od centrum toruńskiego Starego Miasta, nieco do niego na zachód, leży pomijane przez turystów niewielkie osiedle - relikt jednej z toruńskich osad rybackich. Zachowany jeszcze charakter zabudowy tego osiedla oraz malownicze położenie na zróżnicowanym wysokościowo terenie opadającym terasami ku Wiśle stanowi o szczególnym charakterze i odrębności tej dzielnicy.
Z Rybakami związane są też znane nazwiska, jak np. Gustava Weese piernikarza, Artura Górskiego pisarza i krytyka literackiego, twórcy pojęcia "Młoda Polska", Mariana Sydowa miłośnika historii i zabytków Torunia
 
 
To historyczny obszar w Toruniu, nad Wisłą, w południowej części obecnego Przedmieścia Bydgoskiego. Obecnie lokalizowany w okolicach Portu Zimowego, ulic Rybaki, ks. Popiełuszki (dawniej Portowa), chociaż pierwotnie (już od XIII w.) obszar nazywany Rybakami leżał dalej na wschód - bliżej południowo-zachodniego narożnika Starego Miasta Torunia i wchodził w skład dzielnicy portowej.
 
Wschodni odcinek ulicy Rybaki leży ok. 700 m na zachód od Rynku Staromiejskiego, łatwo więc dostać się tu pieszo.
 
Ulica Rybaki, będąca osią dzielnicy o tej samej nazwie, ciągnie się równoleżnikowo na długości ok. 925 m. W swej wschodniej części biegnie poniżej wyższej terasy wiślanej, następnie wznosi się na nią i dalej prowadzi na wyższym poziomie w kierunku Parku Na Bydgoskim Przedmieściu.
 
Nazwa pochodzi od istniejącego jeszcze w czasach przed translokacją Torunia w 1236 r. osiedla rybackiego, położonego w okolicach dzisiejszych Koszar Racławickich.
W średniowieczu (po lokacji Torunia) wyróżniano tutaj Małe Rybaki (między Bramą Ducha Św. a Wisłą) i Wielkie Rybaki (w okolicach obecnej Grodzy V).
Na Małych Rybakach stał m.in. otoczony swoim murem obronnym zespół klasztoru benedyktynek-cysterek z kościołem Ducha św. i szpitalem. Ponadto licznie zamieszkiwali tu rybacy, flisacy. Do mieszkających nad Wisłą rybaków należała straż nad rzeką w wypadkach powodzi i gęstej kry przy ruszaniu lodów. Osiedle to związane było z portem wiślanym.
Z kolei Wielkie Rybaki (w swej zachodniej części zwane też Żabieńcem (Kretenstein)) leżały dalej na zachód, w obszarze między dzisiejszym wschodnim krańcem ul. Rybaki, parkiem Alpinarium a Wisłą. Od północy natomiast obszar ten zamykała dość wysoka skarpa, na której biegła droga od Bramy Ducha Św. w kierunku cegielni i stoczni położonych nad Wisłą w okolicach dzisiejszego wschodniego krańca ul. Rybaki.
Były tu zagrody rybackie, flisackie, wiatraki i młyn wodny (tzw. Żabi Młyn (Froschmühle), powstały po 1262 r. i istniejący do XVI w.), a zlokalizowany na grobli zatrzymującej wodę płynącą z zachodniego odcinka fosy staromiejskej (przez staw) do ujścia do Wisły. Na miejscu Żabiego Młyna w XVIII w. zbudowano tartak, zburzony jednak w 1811 r. 
W najbliższej odległości od Żabiego Młyna, nad Wisłą powstała w XIII w. najstarsza stocznia toruńska, a po 1330 r. w jej pobliżu założono cegielnię miejską, zwaną później "najbliższą" (dla odróżnienia kolejnych cegielni powstałych po 1401 r. na terenie obecnego Ogrodu ZoobotanicznegoParku na Bydgoskim Przedmieściu - zobacz: Dawne cegielnie toruńskie). Przy cegielniach mieszkali strycharze, kamieniarze i garncarze.
Obecnie nie zachowały się żadne z tych budowli.
Jednak największą część Wielkich Rybaków, zwłaszcza w ich wschodniej części zajmowały ogrody, liczące łacznie ok. 5 ha powierzchni. Położone na niewielkim stoku o południowej wystawie, tuż przy nawadniającej Czerwonej Strudze (płynącej w miejscu dzisiejszej Al. 500 lecia), posiadały dużą wartość i w średniowieczu były własnością toruńskiego patrycjatu. Znajdowały sie tu wtedy też winnice (zobacz: Uprawa winorośli w Toruniu). W XVIII w. Żabieniec należał do najgęściej zaludnionych i najbardziej „spolonizowanych” przedmieść, całkowicie niemal zamieszkałym przez ludność katolicką.
W XVIII w. zdecydowanie przeważali tu sternicy, a więc szyprowie statków wiślanych. Wraz z nasilającym się kryzysem handlu wiślanego, a szczególnie handlu zbożowego, grupa ta straciła swoją dominującą pozycję. Dość wyraźnie natomiast zaznaczył się udział rybaków oraz przedstawicieli nieznanych profesji, wśród których przeważali robotnicy – pracownicy dniówkowi.
Wśród głównych najemców pojawili się też flisacy.
W XVIII w. Rybaki stanowiły najbardziej zaludnione przedmieście Torunia wobec zniszczenia (spalenia w czasie oblężenia Torunia przez Szwedów w 1703 r.) przedmieść północnych: Chełmińskiego, Polskiej Wsi.
 
Widok z ok. 1810 r. na podstawie gwaszu K. Alberti 1790-1793. Na pierwszym planie Żabieniec, głębiej m.in. Krzywa Wieża, żuraw portowy
 
Żabieniec przestał istnieć na początku XIX w. Domy zostały zburzone podczas napoleońskiej przebudowy wałów (zobacz: Toruń napoleoński. Napoleon w Toruniu). Ostatecznego wykupu działek i wypłaty odszkodowań ich dotychczasowym właścicielom dokonali Prusacy po 1815 r.
W związku z rozwojem funkcji militarnej Torunia i rozbudową Twierdzy Toruń na początku XIX wieku nastąpiła likwidacja dawnego przedmieścia Rybaki. W dzisiejszym miejscu i kształcie Rybaki zaczęły rozwijać się w połowie XIX w. Do dziś przy wschodnim odnicinku ul. Rybaki zachowały się stylowe drewniane domy rybackie z połowy i 2. połowy XIX w. Z kolei w zachodnim odcinku powstawały wtedy duże secesyjne i eklektyczne kamienice czynszowe.
 
Kliknij odpowiedni punkt na mapie i rozpocznij wędrówkę!
Wycieczkę rozpoczynamy od wschodu, od miejsca, gdzie między staromiejską Bramą Ducha św. a Wisłą rozciągały się dawne Małe Rybaki historią sięgające jeszcze czasów przed lokacją Torunia.
Wycieczka opracowana przez Toruński Serwis Turystyczny (Arkadiusz Skonieczny), objęta prawami autorskimi. Data publikacji: 05-09-2017
Długość trasy: ok. 2,6 km

 
 
Wędrując ulicą Rybaki odnaleźć można klimat i nastrój dawnej osady rybackiej i działalności związanej z istniejącym tu od 1879 r. Portem Zimowym.
 
Jednym z najstarszych i najbardziej historycznych tutejszych obiektów jest drewniany dom z 1853 r. (na co wskazuje stylowa chorągiewka) przy ul. Rybaki 9/11
W 2. poł. XIX w. mieściła się tutaj urokliwa gospoda "Thalgarten" ("Ogród w dolinie"), szeroko znana w całym Toruniu. Gości przyciągać miały specjały w postaci andrutów i zupy rakowej oraz przyjemne położenie. Licznymi bywalcami byli oczywiście też flisacy. W czasach polskich - w latach 20. XX w. działała tu restauracja kawiarnia "Szwajcarska Dolina", która jednak zlikwidowana została w latach 30. Wtedy, około 1935 r. nieruchomość kupił Kornel Bogotko, major 63. pułku piechoty, a później, w 1939 r. komendant kwatery głównej 4. Dywizji Piechoty w Toruniu.
Od tego czasu do dziś budynek pełni funkcję wyłącznie mieszkalną.
 
 
 
Kolejny z zachowanych nielicznie drewnianych zabytkowych domów na Rybakach - pod nr 23. Zbudowany w 1892 r. (na miejscu starszego, przynajmniej z 1816 r.) w specyficznej sumikowo-łątkowej konstrukcji ścian z dekoracyjnym zakończeniem belek i białymi oknami kontrastującymi z ciemnymi ścianami.
Dom ten jest typowym przykładem tutejszej zabudowy, której forma wynikała z charakteru osadnictwa (rybactwo, flisactwo), ale też z ograniczeń, jakie wynikały z położenia w obrębie I rejonu fortecznego Twierdzy Toruń, co oznaczało znaczne ograniczenia w zagospodarowaniu terenu i budownictwie. Zabudowa mogła być tu tylko w formie nietrwałej i taniej konstrukcji drewnianej, często szkieletowej z wypełnieniem szachulcowym lub ceglanym.
 
 
Prostopadle do Wisły biegnie po skarpie wyższej terasy wiślanej ulica Stroma, łącząc ją z niższą terasą zalewową. Jednocześnie łączy ul. Rybaki (na wyższej terasie) z ul. Popiełuszki (na terasie zalewowej).
Ulica wyróżnia się swoim genius loci nie tylko ze względu na stromy bieg, ale też poprzez swoją zabudowę. Dominują tu budynki z tzw. pruskiego muru nadające specyficznego klimatu temu miejscu. Sprzyja temu też lokalizacja ulicy w zacisznej okolicy.
► Zobacz tutaj
 
 
Narożna kamienica ul. Rybaki / ul. Kujota secesyjna z 1904 r. z ciekawymi zwieńczeniami szczytów oraz płaskorzeźbionym detalem architektonicznym o motywach roślinnych i zwierzęcych, w tym sceny z bajek Ezopa.
► Zobacz >>>
 
 
Przy skrzyżowaniu ul. Rybaki z ul. Ignacego Danielewskiego stoją dwie duże kamienice. W tej pod nr 47, z 1898 roku, mieszkał w latach 1920-1924 Artur Górski (1870-1959), znany pisarz i krytyk, twórca pojęcia "Młoda Polska"; w latach 1949-1957 mieścił się tu Dom Studencki nr 3 Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, mieszczący 146 studentów.
Natomiast pod nr 45, w kamienicy z 1910 roku, mieszkał Marian Sydow (1890-1948), znany miłośnik historii i zabytków Torunia.
 
 
Na zamknięciu brukowanej ulicy Ignacego Danielewskiego (przy której też stoją ciekawe kamienice z przełomu XIX i XX w. z detalami zdobniczymi na fasadach) znajduje się pałacyk z ogrodem, położony nad krawędzią wyższej terasy wiślanej.
Dwuskrzydłowy budynek projektu spółki "Die Saalecker Werkstaetten" z Turyngii, powstał w 1910 r. dla Gustava Weese, właściciela toruńskiej fabryki pierników (zobacz: Dawna fabryka pierników Gustava Weese).
► Zobacz tutaj
 
 

Oprac. Arkadiusz Skonieczny, data publikacji: 05-09-2017

  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (1)
AB, 2024-10-28 18:24:04
Dziękuję za informacje - więcej takich warto umieszczać. Pozdrawiam autora
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj