Epitafium Mikołaja Kopernika

Epitafium Mikołaja Kopernika w katedrze Świętojańskiej ufundowane zostało około 1580 r. przez lekarza miejskiego i humanistę, Melchiora Pirnesiusa. Upamiętniać miało Kopernika jako lekarza, humanistę, ale też sławnego Torunianina. Jednak dopiero renowacja centralnego obrazu epitafium wykonana na pocz. XVII w. przez jezuitów (którzy byli wtedy gospodarzami kościoła Świętojańskiego) wprowadziła nowe atrybuty, upamiętniając odtąd Kopernika jako astronoma, nie Kopernika jako lekarza.

Ponadto również wtedy do epitafium dodano portret króla Jana Olbrachta w formie wieńczącego go półokrągłego elementu.

Nie jest znany autor obrazu, jednak wiele wskazuje na to, że był nim Tobias Stimmer (zobacz: Tobias Stimmer, autor portretu Mikołaja Kopernika).

Pole gzymsu (ponad głównym obrazem epitafijnym) wypełnia napis łaciński w tłumaczeniu:

Najjaśniejszy książę i pan Olbracht Król Polski zmarł tu w Toruniu na apopleksję 1501 r 17 czerwca w wieku 41 lat. Którego wnętrzności są tu pochowane, ciało przewiezione do Krakowa ósmego roku panowania.

Na cokole (poniżej głównego obrazu epitafijnego) epigram łaciński z 1733 r. zastępujący oryginalny, wykonany z inicjatywy Jakuba Kazimierza Rubinkowskiego. Głosi on w tłumaczeniu:

Mikołajowi Kopernikowi, Toruńczykowi, matematykowi o niezwykłej wnikliwości, zmarłemu na Warmii w swej kanonii w roku 1543 [...] w wieku 73 lat, wielce znanemu u obcych, by pamięć o tak wielkim mężu nie zginęła w jego ojczyźnie, ta pamiątka została wystawiona. Zaś w roku 1733 została odnowiona i odrestaurowana przez znakomitego Jakuba Kazimierza Rubinkowskiego radcę i nadpocztmistrza toruńskiego.

Poniżej umieszczona jest drewniana tablica czarna ze złoconą ramą o wygiętej ostrołukowo dolnej krawędzi, z napisem łacińskim pióra niemieckiego poety Nikodema Frischlina (1547-1590) w tłumaczeniu:

Kopernik, którego widzisz przykuwa uwagę żywym obliczem. Wizerunek jego pod względem piękna osiągnął wyjątkową doskonałość: czerwone usta, piekne oczy i piękne włosy, a także szlachetne członki, naśladujące obrazy Apellesa. Mógłbys zobaczyc go jako badacza i nauczyciela jakim był, gdy polecił zatrzymać w miejscu gwiazdy i niebo i umyślił wprawić w ruch Ziemię, a także gdy umiejscowił Słońce w środku świata. Bogu najlepszemu i najwyższemu, a także ku większej chwale znamienitego męża ofiarował i dedykował ten sam, który odnowił.

Po raz pierwszy tekst ten umieszczono w Icones Nicolasa von Reusnera - zbiorze wizerunków uczonych mężów, wydanym w Strasburgu w 1587 r.

Główne miejsce w centralnym obrazie epitafijnym zajmuje duży wizerunek Mikołaja Kopernika, sotjącego w ciemnym wnętrzu ze złożonymi do modlitwy rękami. Odziany jest w czarną szatę i czerwony kaftan bez rękawów. Postać patrzy wprost na widza, nie na umieszczony na tle okna krucyfiks. Pod krucyfiksem czaszka symbolizująca śmierć i przemijanie.

Za oknem rozciąga się daleki górzysty krajobraz.

Na ściennej półeczce stoją przyrządy astronomiczne: cyrkiel i astrolabium.

Umieszczona na obrazie inskrypcja łacińska wtłumaczeniu głosi:

Nie proszę o łaskę równą łasce św. Pawła, ani o przebaczenie jakie otrzymał św. Piotr, tylko o takie, jakiego na drzewie krzyża udzieliłeś łotrowi, ustawicznie błagam.

Autorem tego tekstu był biskup warmiński, humanista i kardynał Enea Silvio de Piccolomini (1405-1464), późniejszy papież Pius II.

Ilustracja obok:

Karol Hemmerlein, Portret Mikołaja Kopernika według epitafium z kościoła śś. Janów w Toruniu, 1943

Powrót do: