Pasja Chrystusowa (Toruńska)
To cenny i fascynujący zabytek gotyckiego malarstwa tablicowego, powstały po 1480 r. w warsztacie toruńskim.
Dużych rozmiarów (274 x 221 cm) obraz przedstawiający 22 sceny Pasji Chrystusa na tle krajobrazu i późnogotyckiej architektury imitującej zabudowę Jerozolimy znajduje się w prezbiterium Kościoła św. Jakuba.
Poza tematyką sakralną miejsce znalazły tu też sceny rodzajowe, np. pasterz z wołami, polowanie, kobiety z koszykami, postać w łódce. Na samym dole pośrodku, na tle muru klęczy postać fundatora malowidła.
Obraz znajduje się w prezbiterium kościoła św. Jakuba na Nowym Mieście. Kościół jest wolny od opłat za wstęp, jednakże zwykle, zwłaszcza poza sezonem jest zamknięty. Wejść można jedynie do kruchty, gdyż nawy oddzielone są zamkniętymi kratami. W miesiącach wakacyjnych (od maja do końca sierpnia) kościół jest dozorowany i udostępniony od wtorku do soboty w godz. 10-16 i w niedziele w godz. 14-16 (jednakże godziny otwarcia mogą ulec zmianie w kolejnych sezonach).
Warto tu przyjść!
Dużych rozmiarów (274 x 221 cm) obraz przedstawiający 22 sceny Pasji Chrystusa na tle krajobrazu i późnogotyckiej architektury imitującej zabudowę Jerozolimy znajduje się w prezbiterium Kościoła św. Jakuba. Jest to cenny i fascynujący zabytek gotyckiego malarstwa tablicowego, powstały po 1480 r. w warsztacie toruńskim. Obraz pochodzi z rozebranego w XIX w. dominikańskiego kościoła św. Mikołaja w Toruniu.
Poza tematyką sakralną miejsce znalazły tu też sceny rodzajowe, np. pasterz z wołami, polowanie, kobiety z koszykami, postać w łódce. Na samym dole pośrodku, na tle muru klęczy postać fundatora malowidła.
W obrazie toruńskim zaznaczają się wpływy m.in. sztuki niderlandzkiej, a jego twórca najprawdopodobniej nawiązał do przedstawienia Pasji z ok. 1480 r. wg Hansa Memlinga znajdującego się w Turynie, chciaż dzieło to nie jest jedynym podobnym powstałym w końcu XV w.
Autor nie jest znany z imienia. Znawcy uważają jednak, że mógł on być uczniem Mistrza Małego Ołtarza Ferberów z Gdańska, który namalował też m.in. kwatery tryptyku Św. Rodziny w kościele Świętojańskim w Toruniu.
Malowidło ma charakter symultaniczny (ukazuje w jednym przedstawieniu wiele scen rozgrywających się w różnym czasie). Na tle rozległego pagórkowatego krajobrazu i schematycznie zaznaczonej architektury Jerozolimy ukazano 22 sceny z Pasji Chrystusa. Kompozycja jest dość skomplikowana; poszczególne sceny rozmieszczono na płaszczyźnie obrazu w dziwnym porządku, wzdłuż linii łamanej, tworzącej pętle po lewej i prawej stronie obrazu. Motywy ikonograficzne nie układają się w sceny według kolejności zdarzeń, lecz jedna nad drugą w kilku kondygnacjach.
Cykl przedstawień rozpoczyna Wjazd Jezusa do Jerozolimy, następnie rozpoznajemy Ostatnią Wieczerzę, Modlitwę w Ogrójcu, Pojmanie, Chrystusa przed Annaszem, Chrystusa przed Kajfaszem, Chrystusa przed Herodem, Biczowanie, Samobójstwo Judasza, Piłata umywającego ręce, Cierniem Koronowanie, Niesienie Krzyża, Grę w kości o szatę Chrystusa, Ukrzyżowanie, Złożenie do Grobu, Zstąpienie do Otchłani, Zmartwychwstanie, Noli me tangere (w dosłownym tłumaczeniu: "Nie dotykaj mnie", czyli scenę, w której Chrystus ukazuje się Marii Magdalenie), Wędrówkę do Emaus, Zwątpienie św. Tomasza, Rozesłanie Apostołów i na końcu Wniebowstąpienie.
Ostatnia scena - Wniebowstąpienie rozgrywa się pośrodku górnej części obrazu.
Całe przedstawienie zatem - to obszerny moralizatorski wykład ewangeliczny, typowy dla nauk głoszonych przez kaznodziejski zakon dominikanów. Musimy pamiętać, że w średniowieczu dostęp do wiedzy mieli nieliczni, nauka była zajęciem elitarnym, tylko dla wąskiej grupy. Ówczesne społeczeństwo tworzyli w większości analfabeci, więc przybliżanie treści religijnych ludowi mogło odbywać się wyłącznie poprzez obraz lub słowo głoszone. Nauczanie obrazowe określano mianem "Biblii pauperum" (Biblii ubogich).
Po bokach toruńskiej Pasji odnajdujemy nie związane z głównym tematem przedstawienia ciekawe scenki rodzajowe, ukazujące życie w średniowieczu. Widzimy m.in. pustelnika przed kaplicą, żebraka prowadzonego przez psa, pasterzy pędzących owce, scenę polowania, kobietę uprawiającą ogród, postać płynącą łódką po jeziorze. Na samym dole obrazu, na tle muru, widzimy znacznie większą od pozostałych figur, domalowaną najprawdopodobniej później, postać klęczącego fundatora - osoby duchownej (dominikanina?). Pojawiająca się kilkakrotnie w scenach postać Chrystusa Zmartwychwstałego odzianego w szkarłatny płaszcz zarzucony na nagie ciało dzierży w dłoni nieodłączny atrybut - chorągiew z krzyżem.
Ze schematycznie potraktowanym krajobrazem kontrastuje architektura Jerozolimy, ukazanej jako miasto średniowieczne o gotyckiej zabudowie, jednak bardzo nieporadnie wyobrażonej pod względem perspektywicznym, bez iluzji przestrzeni i głębi. Takie jakości miały pojawić się dopiero później, w sztuce renesansu.
