Zbiory biblioteczne i muzealne w Nawrze

 
Pokaźny i cenny księgozbiór, zaliczany do największych bibliotek na obszarze dawnych Prus Królewskich gromadzony był w Nawrze od XVIII w. 
Najstarsze informacje o gromadzeniu ksiąg na tym dworze szlacheckim pochodzą z lat 1720-1774, kiedy dwór należał do Antoniego Kruszyńskiego. Księgozbiór liczył ok. 200 pozycji i w porównaniu z przeciętnymi ówczesnymi zbiorami szlacheckimi, liczącymi do kilkudziesięciu woluminów, należał do dużych. Połowę zbiorów stanowiły wydawnictwa w języku łacińskim, a ok. 1/3 w jęz. francuskim, mniej w polskim i niemieckim. Tematycznie najwięcej było ksiąg dot. historii (ok. 30%) i literatury pięknej (ok. 16%). Znajdowały się tu utwory takich autorów, jak: Jakub Kazimierz Rubinkowski, Jan Kochanowski, Jan Andrzej Morsztyn, Franciszek Bohomolec, poezja Owidiusza i Wergiliusza, dzieła historyczne Liwiusza, Cezara, publicystyka Cycerona, utwory Petrarki, Erazma z Rotterdamu, komedie Moliera, "Pamiętniki d'Artagnana", także słynna "Nowa Heloiza", "Don Kichot".
Poza tym Antoni Kruszyński gromadził akta i archiwum rodowe rodziny matki Konopackich i innych spokrewnionych rodzin.
 
Następny dziedzic, Konstanty Ignacy Kruszyński (1751-1818), szambelan królewski, prezes Deputacji Administracyjnej w Toruniu, działacz Izby Edukacyjnej w okresie Księstwa Warszawskiego rozbudowywał zbiory m.in. o prace powstałe w kręgu Komisji Edukacji Narodowej, publicystykę z czasu Sejmu Czteroletniego, m.in. S. Staszica, H. Kołłątaja, teksty sztuk W. Bogusławskiego, dzieła filozoficzne, historyczne (np. Jana Długosza Historię Polski wydanie z 1711 r.), matematyczno-przyrodnicze, a także poezję, m.in. I. Krasickiego, dramaty Szekspira, pojedyncze egzemplarze czasopism toruńskich, gdańskich, hamburskich, berlińskich.
Konstanty Ignacy Kruszyński wiele dzieł nabywał m.in. na aukcjach antykwarycznych w Toruniu, stąd znalazło sie w jego posiadaniu wiele książek należących dotąd do toruńskiego patrycjatu. W 1780 r. jego biblioteka liczyła ok. 220 książek, a już w 1806 r. 1317 tomów.
Konstanty Ignacy Kruszyński był budowniczym w latach 1798-1805 obecnego pałacu w Nawrze – wzniósł go m.in. dlatego, by w lepszych warunkach gromadzić książki. 
 
Spadkobiercą Nawry po Konstantym został Józef Kruszyński, ożeniony z Olimpią ze Skórzewskich, córką hrabiego Fryderyka z Lubostronia. W wyniku małżeństwa Bogusławy z Kruszyńskich (wnuczki Konstantego) z Michałem Sczanieckim w 1865 r. Nawra przeszła na Sczanieckich.
Michał Sczaniecki był uczestnikiem powstania listopadowego, szambelanem papieskim, działaczem politycznym i społecznym. Miał odpowiednie wykształcenie, zainteresowania kolekcjonerskie i bibliofilskie, był aktywnym członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu, posiadał kontakty z różnymi instytucjami naukowymi, jak Uniwersytet Jagielloński, Polska Akademia Umiejętności, Biblioteka w Kórniku i in.
Sczaniecki rozszerzył zbiory nawrzańskie o gromadzenie nie tylko dalszych cennych pozycji książkowych, ale licznych przedmiotów muzealnych - numizmatycznych, archeologicznych, geologicznych, malarskich. W latach 70. XIX w. całe te zbiory uporządkował i skatalogował historyk dr Wojciech Kętrzyński, który w wydanej w 1874 r. pracy pt. "O narodowości w Prusiech Zachodnich" informował o istnieniu w Nawrze materiałów archiwalnych nie znanych dotąd nauce polskiej.
 
Kolekcjonerstwo kontynuował Jan Sczaniecki (1873-1952). Tuż przed wybuchem II wojny światowej spis zawierał 3661 książek w 4764 tomach, 393 broszury, 149 map i atlasów, 130 teczek rękopisów, 20 tytułów czasopism, 150 roczników. Wśród starodruków było m.in. wydanie dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus z 1566 r., także pergaminy z pieczęciami i podpisami królów polskich.
 
Dla ratowania cennych zbiorów przed II wojną światową Sczaniecki wysłał ich część w 1939 r. w głąb Polski, jednak w większości zaginęły w drodze. Zaginęły najcenniejsze eksponaty: pergaminy z podpisami i pieczęciami królów polskich, inkunabuły.
Jan Sczaniecki, który nie podpisał volkslisty, musiał opuścić Nawrę i wraz z rodziną przeniósł się do Chełmży. Niemcy przejęli i przebudowali pałac umieszczając w nim dom matki (Mutter Heim), do którego przyjeżdżały Niemki rodzić dzieci z dala od frontu. Pozostałe w pałacu zbiory Niemcy rozparcelowali, kolejna część zaginęła.
Po zakończeniu wojny w wyniku działań rewindykacyjnych uratowaną część biblioteki nawrzańskiej przekazano do Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu (846 dzieł w 1098 tomach, w tym 348 starodruków), akta dworskie do Archiwum Państwowego w Toruniu, a nieliczne ocalałe z 69 portretów sarmackich znajdują się obecnie w Muzeum Sztuki w Łodzi.
 
W ten sposób przestała istnieć Nawra jako miejsce niezwykle zasłużone dla polskiego życia narodowego, społecznego i kulturalnego, promieniujące w okresie od XVIII w. do 1939 r. na obszar całego Pomorza Nadwiślańskiego.
 
Kolejną część zbiorów nawrzańskich Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu zakupiła na aukcji antykwarycznej, która miała miejsce 5 grudnia 2020 r. Nabyto drobny fragment archiwum rodzinny Kruszyńskich i ich następców – Sczanieckich. Jest to zespół w sumie 11 dokumentów i listów rękopiśmiennych, związanych z dziejami rodzin Kruszyńskich i Sczanieckich z lat 1721-1902.  
Przeważająca część materiałów jest w języku polskim, dwa dokumenty są w języku niemieckim, a jeden w łacińskim. Najstarszą częścią tego zespołu jest dokument wystawiony przez króla Polski Augusta II z 1721 r., ze znakiem własnościowym "Nawra", co jednoznacznie wiąże go ze zbiorami przechowywanymi do II wojny światowej w Nawrze.

Obecnie główny zrąb archiwaliów z Nawry znajduje się w Archiwum Państwowym w Toruniu, natomiast kolekcja biblioteczna, wraz z kilkoma rękopisami jest przechowywana w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Kupiony w grudniu 2020 r. fragment zbiorów rękopiśmiennych z Nawry jest cennym uzupełnieniem dotychczasowej kolekcji.
 
 
Powrót do:
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj