Pałac Lubostroń

 

Wieś położona między Żninem a Łabiszynem (23 km na płn.-wsch. od Biskupina, 61 km na zach. od Torunia). Znajduje się tu jeden z najładniejszych pałaców klasycystycznych w Polsce.
Pałac wzniesiony został w latach 1795-1800 przez hrabiego Fryderyka Skórzewskiego na obszarze folwarku Piłatowo, którego nazwę na obecną Skórzewski zmienił w 1800 r. ("sercu lube ustronie"). Projektantem był wybitny architekt doby stanisławowskiej, Stanisław Zawadzki, który projektując siedzibę Skórzewskich sięgnął po znany projekt włoskiego twórcy XVI-wiecznego, Andrea Palladio.
Pałac na rzucie kwadratu z 3-kondygnacyjną rotundą pośrodku, nakrytą kopułą na wysokim tamburze. Kopułę wieńczy wysoki posąg Atlasa z końca XIX w., dźwigający kulę ziemską.

 

Historia wspomnianego Piłatowa sięga XIV w., kiedy to było własnością rycerską, m.in. Bogusława z Piłatowa (1369 r.), Tomasza z Pakości (przed 1420 r.), Augustyna z Wrzącej (po 1420 r.), Stanisława Latalskiego herbu Prawdzic (przed 1598 r.), po 1613 r. możnowładczych rodów Czarnkowskich herbu Nałęcz, Opalińskich herbu Łodzia i Gembickich herbu Nałęcz. W 1764 r. dobra te zakupił od Gembickich generał wojsk koronnych Franciszek Skórzewski, powiększając w ten sposób swoje dobra szubińskie i margonińskie. W posiadaniu Skórzewskich pozostały aż do 1939 r.

 

 

Pałac w Lubostroniu od 2023 r. jest jednym z kilku w województwie kujawsko-pomorskim obiektów uznanych za Pomnik Historii. Jego wyjątkowość polega przede wszystkim na tym, że jest to - obok odbudowanej w 1964 r. warszawskiej „Królikarni” Dominika Merliniego - najwybitniejszy w Polsce zachowany w oryginale przykład nawiązujący do słynnej włoskiej realizacji „Villa Rotonda” w Vicenzy autorstwa Andrea Palladio.

 

Od frontu pałac posiada szerokie schody i wysunięty przed lico budynku ośmiokolumnowy portyk w wielkim porządku, do budowy którego użyto kamiennych baz i głowic przeznaczonych pierwotnie do niezrealizowanego w Warszawie kościoła Opatrzności Bożej, mającego być votum narodu za Konstytucję 3 Maja. Pozostałe fasady posiadają czterokolumnowe portyki przyścienne. Historyczny wydźwięk posiadają rzeźby umieszczone w naczółkach portyków: od frontu – herby fundatorów, od strony ogrodowej – "Chronos niszczący czas", od północy - "Orzeł i Pogoń", zaś od południa "Pszczoły" - ówczesne godło Francuzów – symbol nadziei, jaką wiązano z Napoleonem.

 

W portal główny pałacu wkomponowana jest tablica z dewizą fundatora - cytatem z "Georgik" Wergiliusza: "Hic secura quies et necesia fellare vita" (Tu bezpieczeństwo przed niebezpieczeństwami życia). Na fryzie tympanonu portyku umieszczono napis: "Sibi amicitiae et posteris MDCCC" (Sobie, przyjaciołom i potomnym 1800), nad którym w tympanonie płaskorzeźbione herby Fryderyka Skórzewskiego (Drogosław) i jego żony, z Garczyńskich.

 

Wnętrze rozplanowane w układzie krzyżowym. W centrum, bezpośrednio pod kopułą na wysokim tamburze, monumentalna, trzykondygnacyjna sala rotundowa, wsparta na ośmiu kolumnach w porządku korynckim. Sala rotundowa pałacu w Lubostroniu jest zaliczana do najwspanialszych w Polsce wnętrz klasycystycznych.

 

 

Wewnątrz prace sztukatorskie powierzył hrabia Skórzewski znanemu rzeźbiarzowi Michałowi Ceptowiczowi. Pod kopułą sali rotundowej umieszczony został fryz figuralny przedstawiający antyczny pochód ofiarny, a poniżej cztery płaskorzeźby przedstawiające: 1) królową Jadwigę przyjmującą w niedalekim Inowrocławiu posłów krzyżackich z Konradem von Jungingenem, 2) zwycięstwo wojsk polskich nad Krzyżakami w bitwie pod Koronowem w 1410 r., 3) króla Władysława Łokietka znajdującego Floriana Szarego na polu bitwy pod niedalekimi Płowcami w 1331 r., oraz 4) króla Prus Fryderyka II Wielkiego i Marię Skórzewską oglądających plany budowy nowych śluz na Kanale Bydgoskim.
Ta dekoracja salonu powstała w czasach zaboru pruskiego i sugeruje zainteresowanie właścicieli stosunkami polsko-niemieckimi, zapewne z podkreśleniem kontekstu równego partnerstwa obu państw w dziele tworzenia historii i cywilizacji tych kujawsko-pałuckich terenów.

Do oryginalnego wyposażenia należy wielki, mosiężny, klasycystyczny żyrandol.

 

 

Posadzka sali rotundowej została misternie ułożona z różnokolorowego drewna, w jej środkowym rondzie umieszczono wizerunek herbu Królestwa Polskiego (Orła) i herbu Księstwa Litewskiego (Pogoni).

 

Pozostałe pomieszczenia na parterze (jadalnia, gabinety, biblioteka, salon „ogrodowy”, salonik) rozplanowane w układzie krzyżowym wokół rotundy, z którą część z nich ma bezpośrednie połączenie.
Prace malarskie w ich wnętrzach powierzył hrabia Skórzewski profesorowi uniwersytetu wileńskiego Franciszkowi Smuglewiczowi i jego bratu Antoniemu – twórcom dekoracji Zamku Ujazdowskiego w Warszawie. 

 

 

Lubostroń stał się ostoją myśli patriotycznej i życia narodowego w okresie zaboru niemieckiego. U Skórzewskich gościły wybitne postaci: Józef Wybicki, Stefan Garczyński, Erazm Rykaczewski, ksiądz Ignacy Polkowski, pułkownik Kazimierz Mielęcki, prezydent RP Ignacy Mościcki oraz członkowie znamienitych rodów: Radziwiłłowie, Czartoryscy, Lubomirscy, Braniccy, Czetwertyńscy.

 

Poza pałacem budynki pozostałe: oficyna (tzw. Stary Pałac, z końca XVIII w., z ryzalitem zwieńczonym trójkątnym frontonem), budynek stajni i wozowni pałacowych, zabudowania gospodarcze.
Całość otoczona parkiem krajobrazowym w stylu angielskim o powierzchi ok. 40 ha z urozmaiconym drzewostanem, dalej malownicze łąki siegające brzegów Noteci.
 

Klasycystyczna oficyna wzniesiona według projektu Zawadzkiego mieściła głównie pokoje gościnne (dziś również pokoje hotelowe). Zdobiły ją cztery pary kolumn dźwigających balkon oraz ryzalit zwieńczony trójkątnym frontem. Z zabytkową oficyną związane jest nazwisko Stefana Garczyńskiego, o czym świadczy tablica pamiątkowa umocowana na frontowej ścianie tego budynku. W oficynie znajdowała się również biblioteka pałacowa i gabinet numizmatyczny. Tu gromadzono również dzieła sztuki oraz inne pamiątki rodowe.
 

W czasie II wojny światowej cenne meble, zbiory malarskie, porcelany, wspaniałe zbiory biblioteczne pałacu uległy zniszczeniu i rozproszeniu, a rezydencję władze niemieckie przeznaczyły na siedzibę gauleitera Kraju Warty Artura Greisera, do 1944 r. funkcjonowała prawdopodobnie jako oficerski ośrodek wypoczynkowy i rehabilitacyjny.
W okresie PRL funkcjonowało tu Państwowe Gospodarstwo Rolne i ośrodek wypoczynkowy Funduszu Wczasów Pracowniczych.