Bielański Dwór i park

Bielański Dwór (Weißhof; zwany też Białym Dworem, Prezydentówką) to dwór barokowy z początku XVIII wieku umiejscowiony w parku z tegoż okresu, stanowiącym zabytkowe założenie parkowe (wpisany do rejestru zabytków w 1971 roku) o powierzchni około 4 ha, z największym skupiskiem pomników przyrody w Toruniu (13 drzew, głównie dębów). Park ten niestety od wielu dziesięcioleci pozostaje zaniedbany i zniekształcony.

Bielański Dwór był centrum jednej z kilkunastu posiadłości podmiejskich należących do nowożytnego patrycjatu Torunia.
Od 1650 r. była to własność Thomasa Behra, następnie od 1672 r. Salomona Janitzena, później (od 1683 r.) jego krewnego (być może brata) - Daniela Christopha Janitzena (1650-1711), toruńskiego kupca, od 1701 r. rajcy. Pochodził on z Gdańska, do Torunia przybył wraz z Salomonem. W 1680 r. został mianowany poczmistrzem królewskim w Toruniu (zobacz: Historia poczty w Toruniu). 

 

Do posiadłości Janitzen włączył sąsiednie grunta tworząc rozległy obszarowo majątek Bielany oraz zbudował zachowany do dziś choć później kilkakrotnie przkształcany dwór. Testamentem z 1709 roku zapisał folwark Bielany miastu. Na pamiątkę tej darowizny Rada toruńska co roku na św. Jana organizowała festyn i ucztę dla mieszczan. Zwyczaj ten przetrwał przynajmniej do końca XVIII w.

Od 1725 r. folwark bielański był wydzierżawiany. Od 1734 r. dzierżawcą był Anton Giering, później Andreas Kagel, od 1783 r. Johann Theodor Elsner. Na początku okresu zaborów folwark podupadł, po czym dźwignął go kolejny dzierżawca, Christoph Richter, stawiając m.in. nowe zabudowania.

W 1811 r. we wschodnim krańcu parku ówczesny dzierżawca założył cmentarz rodzinny Elsnerów.

Od poł. XIX w. miasto rozpoczyna parcelację majątku, powstały nowe kolonie i zmieniła się zabudowa. W 1885 r. obszar dworski Bielany, który składał się z folwarku i kolonii, posiadał 447 ha.

 

Budynek dworu przebudowano w latach 1890, 1919, 1926 i w czasie II wojny światowej.

W okresie międzywojennym we dworze znajdowała sie letnia rezydencja prezydentów Torunia (stąd nazwa Prezydentówka).

Pod koniec okupacji niemieckiej na pocz. 1945 r. dwór ten stał się siedzibą komendanta twierdzy toruńskiej, Otto Ludecke, kierującego stąd obroną Torunia przed wojskami radzieckimi.

Po II wojnie mieściło się tu m.in. przedszkole. Od momentu wybudowania w sąsiedztwie Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w latach 60. XX w., teren paku dworskiego należał do szpitala, będąc równocześnie ogólnodostępną przestrzenią ogrodową, a Biały Dwór służył jako Oddział Foniatryczny szpitala. Obecnie mieści się tu Hospicjum "Światło".

Na terenie parku pośród sędziwych dębów, lip i grabów (najstarsze drzewa w wieku około 250 lat, 13 z nich to pomniki przyrody), znajduje się kamień pomnikowy ku czci Janitzena wystawiony w 1899 roku z fundacji władz miejskich.

Przebiegająca obok ul. Grunwaldzka w okresie pruskim i II wojny światowej nosiła nazwę Janitzenstrasse od nazwiska pierwszego właściciela.

 

Park powstał w końcu XVIII w. w otoczeniu dworu i w kierunku wschodnim od niego, jako założenie o charakterze krajobrazowym, wykorzystujące ukształtowanie i walory naturalne terenu - urzeźbienie, wody i drzewostan.

Obecnie od wielu dziesięcioleci obszar ten jest zaniedbany.

Główne założenie parkowe rozciąga się na osi dworu w kierunku wschodnim. Gdzieniegdzie dają się jeszcze zauważyć pozostałości ciągów spacerowych, biegnących dawniej przez całą długość parku aż ku wschodnim obrzezom, gdzie występowały (obecnie zanikłe) trzy oczka wodne. W ich poblizu oraz na wschodnich io północnych krańcach parku występują najstarsze okazy starodrzewu - ponad 200-letnie dęby szypułkowe, graby i inne.