Kalendarium 1920 r.
Dzień po dniu pokazujemy systematycznie przebieg wydarzeń prowadzących do przejęcia włądzy polskiej na Pomorzu Nadwiślańskim w 1920 r.
25 listopada 1919 r.
- po polsko-niemieckich negocjacjach podpisano umowę, która określała zasady wycofywania się wojsk niemieckich i wkraczania polskich, a także procedurę przejmowania władzy cywilnej przez administrację polską. Miała ona ogromne znaczenie, bowiem operacja zajęcia Pomorza była skomplikowana zarówno od strony polityczno-urzędowej, jak też ekonomicznej i militarnej. Chodziło również o to, aby nie wybuchł niekontrolowany konflikt zbrojny. Cały proces nadzorowała
kilkunastoosobowa grupa oficerów państw Ententy.
kilkunastoosobowa grupa oficerów państw Ententy.
Na początku stycznia 1920 r. wszystko było gotowe.
10 stycznia 1920 r.
- parlament niemiecki ratyfikował postanowienia Traktatu wersalskiego, zawartego 28 czerwca 1919 r. Zgodnie z jego ustaleniami po I wojnie światowej Niemcy zobowiązały się do zwrócenia Polsce części Pomorza - ogromnej części dawnych przedrozbiorowych Prus Królewskich - oraz północno-zachodnich skrawków Kujaw.
13 stycznia 1920 r.
- do Grudziądza zjechali delegaci i prezesi powiatowych rad ludowych*, którzy m.in. ustalili zasady publikacji oraz upowszechniania odezw i rozporządzeń nowych władz polskich na Pomorzu, podstawy funkcjonowania straży obywatelskich, sposoby obejmowania kontroli nad budynkami, nominacji urzędników, a także – ceremonii powitania wojsk polskich. Pomorze miały przejmować dwie grupy wojsk: Front Wielkopolski, wkraczający na te tereny od strony południowo-zachodniej, oraz Front Pomorski z gen. Józefem Hallerem, któremu przypadła kluczowa rola.
* powiatowe rady ludowe były w strukturze Naczelnej Rady Ludowej - polskiej organizacji politycznej w zaborze pruskim, powstałej w 1916 r.
15 stycznia 1920 r.
- Stefan Łaszewski, pierwszy wojewoda pomorski (powołany na to stanowisko już 17 października 1919 r.) przenosi do Torunia z Poznania organizację nowego urzędu wojewódzkiego pomorskiego.
W styczniu 1920 r. Łaszewski mianowany też został komisarzem państwowym ze strony polskiej do przejęcia z rąk niemieckich administracji na obszarze przyszłego województwa pomorskiego
W styczniu 1920 r. Łaszewski mianowany też został komisarzem państwowym ze strony polskiej do przejęcia z rąk niemieckich administracji na obszarze przyszłego województwa pomorskiego
17 stycznia 1920 r.
- rozpoczęło się fizycznie oficjalne przejmowanie ziem dawnego zaboru pruskiego przyznanych Polsce traktatem wersalskim: Pomorza Nadwiślańskiego i zachodnich krańców Kujaw. Tego dnia do Golubia od strony Dobrzynia przez most na Drwęcy, który dziś nosi jej imię - wkroczyła Błękitna Armia generała Józefa Hallera.
Realizująca porozumienie polsko-niemieckie z 25 listopada 1919 r. grupa operacyjna c.k. szambelana dworu, generała Stanisława Napoleona hr. Ursyn-Pruszyńskiego, która składała się z 5. Brygady Jazdy oraz 8. Dywizji Strzelców, 16 stycznia wkroczyła do Dobrzynia. Dzień później, pokonawszy drewniany most na Drwęcy i przekroczywszy bramę graniczną, przeszła na rynek w Golubiu.
Polskich żołnierzy w niebieskich, francuskich mundurach witali w Golubiu wiwatujący mieszkańcy miasta, na czele z Franciszkiem Golusem, miejscowym działaczem narodowym, i księdzem Balzerem.
18 stycznia 1920 r.
- zobacz: Polska odzyskuje Pomorze
20 stycznia 1920 r.
- do Torunia przybył Minister byłej Dzielnicy Pruskiej, Władysław Seyda wraz z wojewodą pomorskim Stefanem Łaszewskim (mianowanym na to stanowisko juz 17 października 1919 r.) oraz starostą krajowym, Józefem Wybickim. Minister dokonał uroczystego i oficjalnego wprowadzenia wojewody na urząd. Równocześnie przeniesiono biura Urzędu Wojewódzkiego z Poznania do Torunia.
Uroczystość powitania odbyła się na dworcu Toruń Miasto. Podobnie jak dwa dni wcześniej, tak i teraz przemówienie powitalne wygłosił komisaryczny prezydent Torunia, Otto Steinborn, po czym wszyscy udali się do nowej siedziby Urzędu Wojewódzkiego, jaką był budynek dawnej Szkoły Przemysłowej (obecnie Collegium Maius UMK). Tutaj, w dawnej auli, dostojników chlebem i solą witała grupka dzieci. "W rymowanych słowach przypomniała dziatwa wszystkie krzywdy i uciski, jakimi ja dotąd dręczono, błagając o obrone i opiekę. Dygnitarze całując główki obiecują troskliwą opiekę. Znów ogarnia wszystkich rozczulenie, któremu kładzie kres błogosławieństwo kapłańskie" - pisze w swoich Garściach wspomnień z dni wkroczenia wojsk polskich do Torunia w r. 1920 Helena Steinbornowa.
21 stycznia 1920 r.
- to kolejny uroczysty dzień świętowania powrotu Polski do Torunia oraz na Pomorze Nadwiśalńskie i zachodnie Kujawy.
W tym dniu miała miejsce w Toruniu manifestacja na cześć gen. Józefa Hallera, dowódcy Armii Pomorze przejmującej po rozbiorach te regiony. Świętowanie osięgnęło apegeum, a dzień ten był kulminacją kilkudniowych uriczystości. Rozpoczął sie o godz. 10.00 powitaniem na dworcu Toruń Miasto generała oraz osób towarzyszących. Na placu przed dworcem oczekiwał go wojewoda pomorski Stefan Łaszewski z grupą współpracowników oraz przedstawiciele władz Torunia.
Po powitaniu generał przejechał konno z dworca na Rynek Staromiejski. Towarzyszyli mu w powozach przedstawiciele wład zoraz pochód cechów, organizacji i towarzystw.
Pod pomnikiem Mikołaja Kopernika złożył wieniec i powiedział:
Składam hołd największemu Polakowi z krwi i kości, którego wróg nasz chciał razem z ziemą anektować. Cześć mu i chwała po wieczne czasy.
Następnie wieniec w imieniu Warszawy złożyli przedstawiciele władz tego miasta.
Następnie z balkonu Ratusza Staromiejskiego generał Haller wygłosił przemówienie do mieszkańców miasta.
- Serdeczne dzięki wam od Wojska Polskiego za świetne powitanie, które wskazuje, że tu była, jest i będzie tylko Polska, że jesteście gotowi do spełnienia wszystkich obowiązków narodowych i do ofiar dla dobra odrodzonej Polski. Cześć wam za całe lata niewoli i ucisku, a tym, co polegli w czasach walk o wolność i w okresie prześladowań, niech śni się w grobie wymarzona Macierz Polska
- mówił wówczas generał.
Kulminacyjnym wydarzeniem dnia była msza św. polowa na placu Wolności po północnej stronie Nowej Bramy Chełmińskiej. Po niej generał odebrał defiladę oddziałów wojskowych.
Po południu w Dworze Artusa odbył się uroczysty obiad dla VIPów przygotowany przecz Czerwony Krzyż Polski. Wieczorem z kolei w tymże Dworze Artusa urządzono raut. W obiedzie uczestniczyli i mowy wygłaszali m.in.: wojewoda Łaszewski, prezes PCK Dandelski, gene. Haller, płk. Skrzyński, ks. Gulgowski, prezydent Warszawy I. Drzewiecki, wicewojewoda pomorski Esden-Tempski, książę Lubomirski jako przedstawiciel Małopolski, płk. Pellegrini jako przedsatwiciel armii francuskiej. W trakcie odczytano też telegram prezydenta Krakowa.
W tym samym dniu gen. Haller wydał drukowaną odezwę do Mieszkańców Pomorza.
