Organizator i pierwszy wojewoda pomorski Stefan Łaszewski

Pomimo, że Polska odzyskała niepodległość 11 listopada 1918 r., to w jej skład nie weszło wtedy Pomorze Nadwiślańskie (przedrozbiorowe Prusy Królewskie). Przyznane zostało Polsce na podstawie traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r., jednak nadal pozostawało pod administracją Rzeszy Niemieckiej. Przyszłość Pomorza pozostawała niepewna. W Poznaniu powstała Naczelna Rada Ludowa (NRL), a na całym Pomorzu tworzyły się powiatowe rady ludowe. Pomorzanie wzięli udział w obradach Polskiego Sejmu Dzielnicowego (Poznań, 3–5 grudnia 1918 r.), który wyłonił Komisariat stojący na czele NRL. Już 13 grudnia 1918 r. dla obszaru Prus Zachodnich, Warmii i Mazur powstał Podkomisariat NRL w Gdańsku. Tworzyli go Stefan Łaszewski oraz dwaj zastępcy – dr Józef Wybicki i dr Franciszek Kręcki. Zadaniem Podkomisariatu była koordynacja działań rad ludowych, a przede wszystkim reprezentowanie interesów ludności polskiej.

 

Stefan Łaszewski (1862-1924) to ważna postać w historii Pomorza (Nadwiślańskiego) przełomu XIX i XX w., a więc końca okresu zaboru pruskiego (niemieckiego) i początków niepodległości II Rzeczypospolitej.

Jako znakomity prawnik (doktor nauk prawnych w zakresie prawa cywilnego i prawa kanonicznego) z doświadczeniem politycznym cieszący się dużą popularnością, Łaszewski odegrał olbrzymią rolę w odbudowie państwa polskiego na Pomorzu. 

Jeszcze w okresie zaboru, będąc prawnikiem zdobył sławę jako obrońca w procesach wytaczanych przez władze pruskie polskim działaczom narodowym związanym z Towarzystwem Naukowym w Toruniu (którego zresztą sam był członkiem) i z „Gazetą Grudziądzką”. W latach 1912-1918 był posłem z Kaszub do parlamentu Rzeszy Niemieckiej i poświęcił się całkowicie sprawie narodowej polskiej i obronie praw Polaków z tego terenu. Działał też na arenie międzynarodowej przedstawiając konieczność włączenia Pomorza do II Rzeczypospolitej.

 

Działając od połowy 1919 r. w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej dalej zajmował się przygotowaniami do przejęcia Pomorza przez władze polskie. Jako delegat Ministerstwa prowadził pertraktacje z władzami niemieckimi w Toruniu, Gdańsku i Berlinie ws wprowadzenia w życie postanowień traktatu wersalskiego.
17 października 1919 r. mianowany został wojewodą pomorskim z rangą podsekretarza stanu. Organizowaniem władz urzędu wojewódzkiego pomorskiego zajął się wtedy w Poznaniu.

Po polsko-niemieckich negocjacjach 25 listopada 1919 r. podpisano umowę, która określała zasady wycofywania się wojsk niemieckich i wkraczania polskich na Pomorze, a także procedurę przejmowania władzy cywilnej przez administrację polską. Miała ona ogromne znaczenie, bowiem operacja zajęcia Pomorza była skomplikowana zarówno od strony polityczno-urzędowej, jak też ekonomicznej i militarnej. Chodziło również o to, aby nie wybuchł niekontrolowany konflikt zbrojny. Cały proces nadzorowała kilkunastoosobowa grupa oficerów państw Ententy.
Na początku stycznia 1920 r. wszystko było gotowe.

Wojsko polskie wkroczyło do Torunia 18 stycznia (zobacz: Polska odzyskuje Pomorze). Po dwóch dniach przybyli do Torunia przedstawiciele Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego. Minister byłej Dzielnicy Pruskiej Władysław Seyda dokonał wprowadzenia wojewody pomorskiego Sefana Łaszewskiego na urząd. 

 

Na stanowisku wojewody Łaszewski zabiegał m.in. o poprawę warunków bytowych ludności przez podjęcie walki z bezrobociem. Szybko jednak stracił posadę - 2 lipca 1920 r. ustąpił pod naciskiem Narodowej Partii Robotniczej. Po opuszczeniu fotela wojewody został prezesem Najwyższego Trybunału Administracyjnego.

Zmarł w 1924 r. w Warszawie.

W święto 3 maja 1925 r. w Toruniu przed gmachem ówczesnego Urzędu Wojewódzkiego (dziś Collegium Maius Uniwersytetu Mikołaja Kopernika) został odsłonięty jego pomnik.

 

Odsłonięcie pomnika Łaszewskiego, 1925 r.

 

 

Łaszewski urodził się w 1862 r. w Brąchnówku w powiecie toruńskim, w rodzinie ziemiańskiej. 

Wychował się w tradycyjnej rodzinie ziemiańskiej. Jego ojciec, Julian Łaszewski, był działaczem społeczno-gospodarczym i dwukrotnie posłem do sejmu pruskiego, a matka Emilia pochodziła z rodziny Prądzyńskich.

Pierwsze nauki Stefan Łaszewski pobierał w domu rodzinnym. Następnie uczył się w Collegium Marianum w Pelplinie i gimnazjum w Chełmnie. Był tam członkiem kółek filomackich. W wieku 20 lat rozpoczął studia prawnicze we Wrocławiu i w Berlinie. W stolicy Dolnego Śląska należał do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. Doktorat z prawa cywilnego i kanonicznego uzyskał w 1886 r. na uniwersytecie w Lipsku. Praktykę sądową odbył w Berlinie.

 

W roku 1892, w wieku 30 lat, zamieszkał na stałe w Grudziądzu. Tutaj wraz z Kazimierzem Wysockim prowadził kancelarię adwokacką. Nie ograniczał się tylko do działalności zawodowej. Wkrótce dał się poznać jako obrońca Polaków przed sądami pruskimi, m.in. bronił redaktorów ˝Gazety Grudziądzkiej˝. Włączył się także w działalność kilku organizacji polskich, np. Towarzystwa Przemysłowców Polskich, Banku Ludowego, Towarzystwa Czytelni Ludowych. Należał też do założycieli domu ludowego Bazar, siedziby towarzystw polskich w Grudziądzu. Był również prezesem niezwykle użytecznego Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich i członkiem wielce zasłużonego Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W 1912 r. należał S. Łaszewski do współorganizatorów Towarzystwa Młodokaszubów w Gdańsku, był także członkiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Kaszub w Sopocie.

W wieku 36 lat ożenił się z Anatolią Wolszlegier. Wydaje się, że był szczęśliwym człowiekiem. Miał też syna, Stefana, który również został prawnikiem.

 

W latach 1912-1918 Stefan Łaszewski posłował do Parlamentu Rzeszy Niemieckiej z okręgu Kartuzy-Puck-Wejherowo. W latach 1917-1918 był już wiceprezesem Koła Polskiego w Berlinie. Wspierał działania integracyjne rodaków w zaborze pruskim. Dlatego m.in. należał do Rady Narodowej, wszedł w skład prokoalicyjnego Komitetu Międzypartyjnego w Poznaniu. W tym czasie był już znanym, popularnym i uznanym reprezentantem Polaków dzielnicy pruskiej.

 

W dniach 3-5 grudnia 1918 r. Stefan Łaszewski należy do liderów obradującego legalnie w Poznaniu Polskiego Sejmu Dzielnicowego. Został wybrany na członka Naczelnej Rady Ludowej (NRL) i jednego z sześciu jej komisarzy. Komisariat NRL odgrywał wiodącą i niezwykle pożyteczną rolę, aż do czasu powstania (1 sierpnia 1919) Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej (1919-1922). S. Łaszewski został de facto komisarzem NRL na dwie prowincje: Prusy Zachodnie i Prusy Wschodnie. Przez kilka miesięcy (do maja 1919 r.) kierował Podkomisariatem NRL na Prusy Królewskie w Gdańsku. Współpracował także z tajną Organizacją Wojskową Pomorza.

 

Dekretem naczelnika państwa z 7 lutego 1919 r. został Stefan Łaszewski posłem na Sejm Ustawodawczy jako ˝poseł z Prus Królewskich˝. Był bezpartyjnym, ale został członkiem Klubu Parlamentarnego ZLN. W Sejmie miał okazję poznać najbardziej znanych polityków polskich, współtwórców II Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z decyzją konferencji wersalskiej o przyznaniu Polsce Pomorza Nadwiślańskiego S. Łaszewski stał się postacią pierwszoplanową. Nic więc dziwnego, że już w październiku 1919 r. został mianowany na stanowisko wojewody pomorskiego. Faktycznie w styczniu i lutym 1920 r. Pomorze powróciło, po blisko 150 latach niewoli pruskiej, do Polski. S. Łaszewski jako wojewoda urzędował początkowo w Poznaniu, a od 20 stycznia 1920 r. w Toruniu. Zorganizował wtedy Pomorski Urząd Wojewódzki i tworzył podstawy polskiej administracji na terenie województwa pomorskiego.

 

Stefan Łaszewski jedynie pół roku realnie pełnił funkcję wojewody pomorskiego. 21 lipca 1920 r., wskutek nacisków Narodowej Partii Robotniczej (NPR), najsilniejszego wówczas stronnictwa politycznego na Pomorzu, został odwołany ze stanowiska. Zastąpił go Jan Brejski, jeden z liderów NPR. Jak się wkrótce okazało, równie godny następca. Naturalnie wzięto pod uwagę dorobek i pozycję prawniczą S. Łaszewskiego. Dlatego został on powołany na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego. Z kolei w roku 1922 objął wysoki urząd - prezesa Najwyższego Trybunału Administracyjnego.

 

Stefan Łaszewski zmarł nieoczekiwanie i przedwcześnie dnia 20 marca 1924 r. w Warszawie. Wydawał się w pełni sił, miał zaledwie 62 lata. Pochowany został w Pelplinie. Był odznaczony m.in. orderem Polonia Restituta.