Mała Wisła? Polska Wisła? Mała Wisełka?

Toruń, dzisiaj odwrócony od Wisły, zawdzięcza tej rzece swój dawny wspaniały rozkwit, będąc w czasach świetności jednym z największych i najbogatszych miast ziem polskich. To dzięki Wiśle rosły fortuny hanzeatyckich kupców toruńskich (zobacz: Toruń: hanzeatyckie emporium) i dzięki niej bogaciło się miasto, nie tylko ekonomicznie, ale artystycznie i kulturalnie, tworząc bogate - choć w znacznie przetrzebionym stopniu zachowane - swoje dziedzictwo. Przez ponad 7 stuleci był Toruń największym śródlądowym portem, w średniowieczu obsługującym regularnie nawet statki morskie (zobacz: Toruński port wiślany).

Dziś Toruń odwórcony jest od Wisły, jako jedyne miasto portowe został zdegradowany i pozbawiony portu rzecznego.

Pozostała jedynie Wisła płynąca pod murami dostojnego grodu. Wisła pusta, wymarła, bez gwaru i zgiełku portowego, odcięta od miasta ruchliwą arterią.

 

Ruchliwy Bulwar Filadlefijski na miejscu dawnego portu toruńskiego odcina średniowieczne miasto od Wisły

 

Dziś w zapomnienie odeszło także dawne nazewnictwo. Była też kiedyś w Toruniu przez długie stulecia Polska Wisła (Polnische Weichsel); obecnie o nazwie tej mało kto pamięta, podobnie jak o polskim moście (zobacz: Most króla Jana Olbrachta). Polską Wisłę w nomenklaturze polskiej zastąpiono Małą Wisłą (albo Wisełką). W ten sposób nie wiedzieć dlaczego zniszczono kolejny kawałek dziedzictwa Torunia. Tak jakby ktoś wstydził się polskości i dążył do jej wyeliminowania z nazewnictwa. Co na to najwyższe władze (polskiego) miasta? Nic. Nawet na mapach z czasów zaboru koryto to opisane było jako Polnische Weichsel, teraz, w czasach polskich - nie ma Polskiej Wisły.

Polska Wisła to nic innego jak południowy nurt Wisły, odnoga od południa opływająca Kępę Bazarową. Dzisiaj owa Mała Wisła to żałosny widok dowodzący braku gospodarki wodnej w naszym kraju nad Wisłą i w naszym mieście nad Wisłą. Dzisiaj Mała Wisła to właściwie niemal suche koryto, jedynie ślad po dawnej odnodze rzecznej. Jeśli mamy nieco wyższy stan rzeki, to w najlepszym wypadku Mała Wisła zmienia się w bagnisto-błotnisty (ś)ciek, intensywnie dający o sobie znać nosowi. Być może dlatego niektórzy - wszak adekwatnie - określają to Martwą Wisłą. Jednak właściwa Martwa Wisła w Toruniu jest w innym miejscu.

 

 

Mała Wisła to kolejny przykład marnującego się potencjału Torunia. A mogło być tak pięknie i kulturalnie: pogłębione koryto, czysty nurt wody, uporządkowane brzegi, a na wodzie ludzie pływają kajakiem, rowerem wodnym, inną dłubanką. Jedna przystań dla nich np. przy ruinach zamku Dybowskiego, druga przy moście na Majdanach, trzecia przy wschodnim krańcu Kępy Bazarowej. Most nad zachodnim krańcem Małej Wisły łączący Kępę z Dybowem, jakaś infrastruktura gastronomiczna, rekreacyjna itp. Mogło tak by być...
 
Widząc dziś smętne pozostałości Polskiej Wisły aż trudno uwierzyć, że przed kilkoma stuleciami nurt ten był nawet szerszy od Wisły właściwej, tej między Starym Miastem a Kępą Bazarową!
W 1556 roku szerokość Pruskiej Wisły - tej między Starym Miastem a Kępą Bazarową - wynosiła tylko około 230 m, podczas gdy szerokość Polskiej Wisły aż 340 m.
Następne pomiary z lat 1677, 1764, 1824 dowodzą, iż Kępa powiększała swą powierzchnię i znacznie zwiększała odległość od prawego brzegu rzeki poszerzając nurt Pruskiej Wisły kosztem Polskiej Wisły.

 

Widok Torunia i Wisły ok. 1724 r.

 

Jeszcze w okresie międzywojennym panowało przekonanie, że Polska Wisła jest kanałem sztucznie przekopanym. Miało być to wykonane między 1422 a 1454 r. przez Polaków w celu umożliwienia statkom polskim płynącym w górę lub w dół Wisły omijanie krzyżackiego Torunia i cła nakładanego przez Krzyżaków na towary spławiane przez kupców.

Wiadomo jednak, że była to nieprawdziwa teoria.

Przed 1422 r., kiedy to zawarto układ pokojowy melneński między Krzyżakami i Królestwem Polskim, tereny na południowym (kujawskim) brzegu Wisły należały do państwa krzyżackiego. Był to obszar tworzący komturię nieszawską (zobacz: Wielka i Mała Nieszawka).

 

Nazwa dla tej odnogi Wisły opływającej od południa Kępę Bazarową (podobnie jak nazwa dla mostu nad tą odnogą), mająca w sobie przymiotnik odnoszący się do Królestwa Polskiego, pojawia się już w okresie nowożytnym. Sugeruje geograficzne położenie tego południowego nurtu i jego graniczny charakter między Królestwem Polskim a Prusami Królewskimi.