Żuraw portowy

 

Portowy dźwig do przeładunku towarów znajdował się także w Toruniu. Dziś wszyscy znają jedynie żuraw gdański. Toruński stał na dawnym portowym nabrzeżu Wisły, na południowy-wschód od nieistniejącego kościoła Ducha św. Benedyktynek, u wylotu ul. Ducha Św.

Był to duży, 4-kondygnacyjny budynek o konstrukcji szkieletowej, w którym każda z wyższych kondygnacji była nieco wysunięta nad nurt rzeki, co umożliwiało obsługę statków różnej wielkości. Wewnątrz znajdowało się duże koło deptakowe, napędzane siłą mięśni, służące do wciągania towarów. Poza funkcją rozładowczą i załadowczą żuraw służył też do stawiania masztów na statkach.
 
Ze źródeł pisanych wiadomo, że żuraw istniał w tym miejscu przynajmniej przed 1631 rokiem. Został jednak zburzony w 1656 roku (zobacz: Potop szwedzki w Toruniu, 1655-1658). Odbudowano go około 1663 roku. Został ponownie zniszczony w czasie wojny północnej (zobacz: Oblężenie Torunia w 1703 r. Szwedzkie ostrzeliwanie), po czym odbudowany w 1708 r., gruntownie zmodernizowany w 1720 r. staraniem starszego bractwa szyprów, kupca Jana Salomona Rossteutschera. Ostatecznie został zniszczony w 1833 r..

Ten ostatni ukazał Georg Freidrich Steiner na swoim rysunku, jako budowlę w konstrukcji pruskiego muru.
Żuraw po raz pierwszy ukazano na obrazie Kazanie Chrystusa na łodzi z 1671 roku (dziś na wystawie stałej Sztuka sakralna nowożytnego Torunia w Ratuszu Staromiejskim), jednak jako budowlę ceglaną.

 

 

Obraz Kazanie Chrystusa na łodzi, 1671 r. z widokiem m.in. żurawia toruńskiego

 
Podobne żurawie spotkać można było w niektórych miastach hanzeatyckich (>>>). Do dziś w Europie zachowały się cztery takie dźwigi portowe wywodzące się ze średniowiecza. Jednak Lubeka, "głowa Hanzy", w ogóle takiego dźwigu nie miała. Średniowieczne dźwigi portowe, czynne niegdyś w Hamburgu i Bremie, od dawna nie istnieją. Żuraw w Rostocku, ustawiony w 1780 r. na miejscu poprzednika, być może średniowiecznego, rozebrano w roku 1885. Dopiero od niedawna stoi na nabrzeżu jego kopia. Żuraw, jakim chlubi się miasto Stade, jest zbudowaną w 1977 r. rekonstrukcją starszego, pochodzącego z 1337 r., który zawalił się w 1898 r. i został rozebrany. Dzisiejszy następca słynnego żurawia w Lüneburgu z 1330 r. powstał w obecnym kształcie w roku 1797. W Szczecinie na Łasztowni co najmniej od 1570 r. stał żuraw, który nie dotrwał nawet do XIX w. Podobnie było w Rydze. Żurawia w Toruniu, pochodzącego sprzed roku 1631, znamy tylko ze starych ilustracji.
Wyjątek stanowi żuraw gdański. Dzięki swojej wielkości i walorom konstrukcyjnym, był on nadal użyteczny w XIX w.