Witraże w kościele Mariackim
XIX-wieczne witraże w toruńskim kościele Mariackim należą do jednych z najbardziej monumentalnych i wysokiej klasy dzieł sztuki neogotyckiej na obecnych ziemiach polskich. Są wynikiem działalności renowacyjnej prowadzonej przez Johannesa Heise (1850-1899), konserwatora zabytków prowincji Prusy Zachodnie w okresie zaboru niemieckiego.
Ten monumentalny zespół witraży neogotyckich z lat 1898-1916 wykonany został w całości przez firmę Binsfeld & Jansen z Trewiru (Trier w Nadrenii).
Witraże - zwłaszcza te w nawie południowej kościoła - swoją treścią nawiązują do treści pierwotnych tutejszych witraży średniowiecznych z XIV w. Jednak zasadnicza różnica polega na tym, że tamte średniowieczne powstały w okresie świetności Torunia w warsztatach toruńskich, słynących z wysokiej jakości artystycznej, a witraże obecne, XIX-wieczne są już importami spoza Torunia.
Gotyckie witraże oryginalne z toruńskiego kościoła Mariackiego znane są z XIX-wiecznych fotografii, a mniejsze fragmenty przechowywane są w różnych muzeach na całym świecie - np. w zbiorach Schnütgen-Museum w Kolonii, Museum Roseliushaus w Bremie, Institute of Art w Detroit i oczywiście w Muzeum Okręgowym w Toruniu.
Strzeliste okna boczne prezbiterium oraz nawy południowej w czasach średniowiecza wypełnione były witrażami z dywanowym motywem dekoracyjnym na całej powierzchni i z pojedynczymi, całopostaciowymi przedstawieniami świętych pod baldachimami, wprowadzonymi w górną część okien. Powstały one najpewniej jednocześnie z zachowanymi do dziś monumentalnymi malowidłami szkarp wewnętrznych nawy południowej i treścią nazwiązywały do nich.
Obecne witraże XIX-wieczne, zastępujące oryginały mocno nawiązują do tradycji gotyckich. W górnych partiach smukłych okien nawy południowej przedstawiono apostołów pod iluzjonistycznym baldachimem architektonicznym.
Najbardziej rozbudowane i najbogatsze treściowo w tym kościele są witraże w oknach: zachodnim nawy głównej i wschodnim prezbiterium.
Niestety okazały barokowy ołtarz główny w prezbiterium zasłania centralną część wschodniego okna witrażowego, które przedstawia scenę Zwiastowania umieszczoną pod potężnym gotyckim baldachimem z postaciami proroków Izajasza i Jana Chrzciciela; dolna i górna partia tego okna wypełnione są ornamentem dywanowym, w który wplecione są liczne symbole maryjne: np. runo Gedeona, jednorożec, Arka Przymierza i emblematy.
Natomiast witraż w zachodnim oknie nawy głównej przedstawia rozbudowane sceny Sądu Ostatecznego; wiadomo natomiast, że oryginalnie, w średniowieczu w górnej maswerkowej części tego okna witraże przedstawiały Wniebowstąpienie wraz z innymi scenami, z których do dziś zachowały się eksponowane w Galerii Sztuki Gotyckiej w Ratuszu Staromiejskim XIV-wieczne fragmenty z postaciami św. Piotra i Pawła, proroka Izajasza i Enocha oraz św. Marii Magdaleny unoszonej przez anioły.
