Kościół św. Katarzyny

 

Podobnie jak w przypadku Dworu Artusa - dziś nie istnieje stary, pierwotny budynek, ale na jego miejscu zbudowano nowy.
Kaplica św. Katarzyny, którą Rada Nowego Miasta Torunia, za zgodą proboszcza kościoła św. Jakuba, wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode, komtura toruńskiego Dietricha von Brandenburg, ksieni konwentu toruńskiego benedyktynek-cysterek, ufundowała około 1360 roku, stała na Przedmieściu św. Katarzyny, kilkadziesiąt metrów na północny-wschód od obecnego kościoła św. Katarzyny. W dokumencie fundacyjnym zapisano, że fundacja ta została dokonana w związku z nawiedzającymi miasto zarazami i dużą śmiertelnością mieszczan. Pierwotnie kościół ten miał funkcje cmentarne, grzebalne dla Nowego Miasta Torunia, podobnie jak funkcje te dla Starego Miasta Torunia spełniał kościół św. Jerzego. Od 1460 roku kościół św. Katarzyny był kościołem filialnym parafii św. Jakuba, nadal również pełniąc funkcje grzebalne.

Kościół zbudowano na rzucie prostokąta. Był to najskromniejszy z dawnych dziewięciu średniowiecznych kościołów toruńskich. Obok znajdował się cmentarz.
 
W momencie uzyskania przez Toruń 28 grudnia 1558 r. przywileju królewskiego wolności wyznania i głoszenia ewangelii według wyznania augsburskiego oraz na przyjmowanie komunii pod dwiema postaciami (zobacz: 13 najważniejszych wydarzeń w historii Torunia) protestanci (luteranie) toruńscy przejęli główne kościoły w Toruniu, w tym kościół św. Katarzyny.
 
Przed 1629 r. najprawdopodobniej dla tego kościoła powstał obraz Adoracja Baranka Apokaliptycznego, dziś jedno z najcenniejszych dzieł malarstwa toruńskiego, eksponowany obecnie w kościele św. Szczepana.
 
W czasie szwedzkiego oblężenia Torunia w 1629 roku pod osłoną kościółka i szpitala św. Katarzyny, Szwedzi rozpoczęli ostrzał Bramy św. Katarzyny, próbując ją, bez skutku, także wysadzić w powietrze. Jednak broniący się Toruń zdołał przy pomocy działa zwanego „mnichem” częściowo zburzyć chroniący załogę szwedzką kościółek św. Katarzyny, zadając napastnikom poważne straty.
 
W czasie budowy nowych obwarowań bastionowych (zobacz: Historia obronności i fortyfikacji w Toruniu) kościół św. Katarzyny znalazł się poza ich obrębem.
Został ponowie zniszczony w czasie potopu szwedzkiego w 1657 r., po czym odbudowany jako ryglowy w 1673 r. i odtąd służący protestantom (luteranom) pod wezwaniem św. Salwatora, będąc filią kościoła Trójcy św. na Nowym Mieście. W XVII wieku powstał tu również szpital (szpital okresowo istniał tutaj też w średniowieczu). Oba budynki zostały zniszczone w czasie wojen napoleońskich na początku XIX wieku, ostatecznie rozebrane przez władze pruskie w 1814 r., pod uzasadnieniem prowadzenia prac fortyfikacyjnych.