Dawny cmentarz żydowski
Lokalizacja
Jakubskie Przedmieście, ul. Pułaskiego / Antczaka
2 km na wsch. od Rynku Staromiejskiego
Cmentarz żydowski w Toruniu znajdował się na Jakubskim Przedmieściu, położony był na niewielkim wzniesieniu zwanym niegdyś Judenberge między ulicami Antczaka, Pułaskiego, Konopackich. Historia jego sięga 1723 r.
Cmentarz przetrwał II wojnę światową - Niemcy wprawdzie zamierzali zniszczyć nekropolię, jednak plany te nie zostały zrealizowane. Tym sposobem toruńki kirkut był jedynym na całym Pomorzu, jaki ocalał z II wojny światowej. Ponieważ po wojnie w Toruniu nie przywrócono gminy żydowskiej, rozpoczął się proces podupadania cmentarza. W 1949 r. miał miejsce ostatni pochówek i dopiero lata PRL przyniosły dewastację nekropolii: w 1956 r. cmentarz przejął Zarząd Zieleni Miejskiej, pomniki były masowo kradzione i wykorzystywane przez zakłady kamieniarskie, a w 1966 r. zapadła decyzja o jego likwidacji. Przeprowadzono ją w 1975 r. niezgodnie z prawem, bo nie minęło 40 lat od ostatniego pochówku; jeszcze wtedy na zachowanych nagrobkach można było znaleźć nazwiska żydowskich mieszkańców Torunia, w tym te bardzo znane, jak choćby rodziny Jacobich, którzy przed wojną mieli jeden z największych w Toruniu zakładów fotograficznych, był tu również grób Zwi Hirscha Kalischera, myśliciela, który jako pierwszy w połowie XIX wieku zaczął głośno mówić o powrocie Żydów do Izraela, czym zdobył sobie wielką sławę.
W momencie decyzji o likwidacji znajdowało się na cmentarzu około 60–80 grobowców z marmuru i innych kamieni. Niektóre groby były bardzo okazałe i świadczyły o zamożności pochowanych tam Żydów. Wszystko co tam się znajdowało zostało rozebrane. Część kamieni nagrobkowych przewieziono do Zakładu Kamieniarskiego Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej przy ul. Szosa Chełmińska, a część pod osłoną nocy w przeciągu kilku dni po prostu rozkradziono. Cały teren zniwelowano, zasiano trawą i dziś stanowi on zielony teren rekreacyjny.
O tym, jak wyglądała ta nekropolia przed 1975 rokiem, wiemy dzięki inwentaryzacji cmentarza, sporządzonej przez Bohdana Horbaczewskiego z Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu. Spisane wówczas zostały personalia zmarłych, wykonano fotografie nagrobków. Najstarsza zidentyfikowana macewa pochodziła z 1847 roku i należała do Meira Gurmana.
Do lat dziewięćdziesiątych XX w. zachował się jeszcze drewniany dom przedpogrzebowy z resztkami ornamentyki. Budynek ten zniknął z krajobrazu miasta wkrótce po wpisaniu terenu cmentarza do rejestru zabytków w 1991 r.
Do dziś zachowały się jedynie fragmenty bramy cmentarnej z 1925 r., wpisane do rejestru zabytków.
Obszar cmentarza zajmował powierzchnię 0,70 ha.
Cmentarz był podzielony na cztery kwatery, porośnięty drzewami. W jego obrębie znajdował się dom przedpogrzebowy oraz mieszkanie stróża, gospodarstwo ogrodnicze, pracownia kamieniarska, stajnia i wozownia.
Tymczasem pierwszy cmentarz żydowski w Toruniu powstał ok. 1640 r. po lewej stronie Wisły, na Kępie Bazarowej. Nekropolia została zamknięta ok. 1830 r., podczas rozbudowy twierdzy toruńskiej. Obecnie po cmentarzu nie pozostał żaden ślad.
Obszar cmentarza zajmował powierzchnię 0,70 ha.
Cmentarz był podzielony na cztery kwatery, porośnięty drzewami. W jego obrębie znajdował się dom przedpogrzebowy oraz mieszkanie stróża, gospodarstwo ogrodnicze, pracownia kamieniarska, stajnia i wozownia.
Tymczasem pierwszy cmentarz żydowski w Toruniu powstał ok. 1640 r. po lewej stronie Wisły, na Kępie Bazarowej. Nekropolia została zamknięta ok. 1830 r., podczas rozbudowy twierdzy toruńskiej. Obecnie po cmentarzu nie pozostał żaden ślad.