Dawny cmentarz żydowski

Pozostałości bramy cmentarnej, 2009 r.
 
 
Lokalizacja
Jakubskie Przedmieście, ul. Pułaskiego / Antczaka
2 km na wsch. od Rynku Staromiejskiego
Cmentarz żydowski w Toruniu znajdował się na Jakubskim Przedmieściu, położony był na niewielkim wzniesieniu zwanym niegdyś Judenberge między ulicami Antczaka, Pułaskiego, Konopackich. Historia jego sięga 1723 r.
 
Cmentarz przetrwał II wojnę światową - Niemcy wprawdzie zamierzali zniszczyć nekropolię, jednak plany te nie zostały zrealizowane. Tym sposobem toruńki kirkut był jedynym na całym Pomorzu, jaki ocalał z II wojny światowej. Ponieważ po wojnie w Toruniu nie przywrócono gminy żydowskiej, rozpoczął się proces podupadania cmentarza. W 1949 r. miał miejsce ostatni pochówek i dopiero lata PRL przyniosły dewastację nekropolii: w 1956 r. cmentarz przejął Zarząd Zieleni Miejskiej, pomniki były masowo kradzione i wykorzystywane przez zakłady kamieniarskie, a w 1966 r. zapadła decyzja o jego likwidacji. Przeprowadzono ją w 1975 r. niezgodnie z prawem, bo nie minęło 40 lat od ostatniego pochówku; jeszcze wtedy na zachowanych nagrobkach można było znaleźć nazwiska żydowskich mieszkańców Torunia, w tym te bardzo znane, jak choćby rodziny Jacobich, którzy przed wojną mieli jeden z największych w Toruniu zakładów fotograficznych, był tu również grób Zwi Hirscha Kalischera, myśliciela, który jako pierwszy w połowie XIX wieku zaczął głośno mówić o powrocie Żydów do Izraela, czym zdobył sobie wielką sławę.
 

W momencie decyzji o likwidacji znajdowało się na cmentarzu około 60–80 grobowców z marmuru i innych kamieni. Niektóre groby były bardzo okazałe i świadczyły o zamożności pochowanych tam Żydów. Wszystko co tam się znajdowało zostało rozebrane. Część kamieni nagrobkowych przewieziono do Zakładu Kamieniarskiego Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej przy ul. Szosa Chełmińska, a część pod osłoną nocy w przeciągu kilku dni po prostu rozkradziono. Cały teren zniwelowano, zasiano trawą i dziś stanowi on zielony teren rekreacyjny.
 
O tym, jak wyglądała ta nekropolia przed 1975 rokiem, wiemy dzięki inwentaryzacji cmentarza, sporządzonej przez Bohdana Horbaczewskiego z Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu. Spisane wówczas zostały personalia zmarłych, wykonano fotografie nagrobków. Najstarsza zidentyfikowana macewa pochodziła z 1847 roku i należała do Meira Gurmana.
 
Do lat dziewięćdziesiątych XX w. zachował się jeszcze drewniany dom przedpogrzebowy z resztkami ornamentyki. Budynek ten zniknął z krajobrazu miasta wkrótce po wpisaniu terenu cmentarza do rejestru zabytków w 1991 r.
 
 
Do dziś zachowały się jedynie fragmenty bramy cmentarnej z 1925 r., wpisane do rejestru zabytków. 
Obszar cmentarza zajmował powierzchnię 0,70 ha.
Cmentarz był podzielony na cztery kwatery, porośnięty drzewami. W jego obrębie znajdował się dom przedpogrzebowy oraz mieszkanie stróża, gospodarstwo ogrodnicze, pracownia kamieniarska, stajnia i wozownia.
 
Tymczasem pierwszy cmentarz żydowski w Toruniu powstał ok. 1640 r. po lewej stronie Wisły, na Kępie Bazarowej. Nekropolia została zamknięta ok. 1830 r., podczas rozbudowy twierdzy toruńskiej. Obecnie po cmentarzu nie pozostał żaden ślad.
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (2)
Paweł, 2022-06-16 19:06:51
Dziś w miejscu cmentarza wystarczy ustać na chwilę żeby zobaczyć jak ludzie wyprowadzają psy za potrzebą.... Na teren cmentarza!!! A trzeba pomiętać że tam wciąż spoczywają szczątki ludzkie
Lucekel, 2024-08-14 13:10:04
„Z kamieni”

Popularne kwatery to te z kamieni.
Kamieni nic już nie zmieni.
Takie są nie tylko atrakcją turystyczną.
Takie mają wartość terapeutyczną -
może przyjść każdy skrzywdzony lub poruszony
i dorzucić swój kamień, jak ten milowy.
Odpowiednie dla rodzica, poborcy, czy polityka.
Nie ma co szczędzić kamyka.
Kamieni to przecież nie tyka.
Różne się kwater kolory zdarzają.
Niektórzy kolorami swój status zaznaczają.
Czy są z płyty, czy z otoczaków
kolory mają białe, jak dla niewinnych, czarne, jak dla wytwornych, i szare, jak dla szaraków.
Kwatery bywają komiczne, fantastyczne i klasyczne.
Te z kamyków są po prostu praktyczne, oszczędne, takie symboliczne.
I czy z fiołkiem i aniołkiem,
czy z ogródkiem z krasnoludkiem -
jakie by nie było to mieszkanie,
Boże, daj ich mieszkańcom wieczne spoczywanie!
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj