Pierwotny ratusz średniowieczny - zbudowany przed 1298 r. - był budynkiem jednopiętrowym z wolnostojącą czworoboczną wieżą. W 2. poł. XVI w. (1567-1596) dokonano jego przebudowy do renesansowej formy obecnej. Szczególną ozdobą stała się wtedy wysoka attyka, wieńczący wieżę hełm i zegar z mechanizmem wydzwaniającym wykonany po 1589 r. przez zegarmistrza toruńskiego, G. Wilhelma.
Kolejnej przebudowy dokonano w 1887 r., kiedy to  nadbudowano II piętro i w attyce wykuto otwory okienne.

 

Na zewnętrznej, zachodniej ścianie ratusza znajduje się, przeniesiony w tym okresie z kościoła farnego tzw. pręt chełmiński - miara długości 4,326 m z podziałem na mniejsze jednostki, obowiązująca we wszystkich miejscach lokowanych na prawie chełmińskim.

Natomiast od 1674 r. na ścianie południowej Ratusza, na wysokości I pietra, znajduje się również obecnie najstarsza w Chełmnie tablica, upamiętniająca biskupa chełmińskiego Andrzeja Olszowskiego, a dokładnie moment powołania go na tron prymasowski.  

Dawniej w ratuszu znajdowała się siedziba Rady i Ławy miejskiej, była też izba letnia, archiwum, sala sądowa. Waga mieściła się w przyziemiu ratusza. Przed nim od strony wschodniej znajdował się dom kupiecki czyli Dom Angielski, w okresie nowożytnym nazywany Pakuszem. Nazwę tę urobiono od niemieckiego Englisches Packhaus. Była to okazała, gotycka budowla o charakterystycznych schodkowych szczytach. Została  wzniesiona zapewne wkrótce po uzyskaniu przez miasto przywileju z 19 maja 1298 r. na budowę domu kupieckiego, ław
i bud. W piwnicach Pakusza znajdowało się więzienie. Stanowiły je trzy piwnice na dwóch poziomach. W razie potrzeby piwnica ratusza służyła za salę tortur. Do domu kupieckiego przylegała od strony południowej część bud czyli kramów, ławy zaś, w tym stoły rybne, zajmowały przestrzeń na północ od domu kupieckiego. W końcu XVI w. obok Pakusza była zlokalizowana stajnia czy też spichlerz, który w XVII w. zamieniono na cekhauz (arsenał).

Za Ratuszem, od strony zachodniej znajdował się pokaźny dół (o wymiarach ok. 15 x 22m) ograniczony dębowymi balami, pełniący funkcję zbiornika przeciwpożarowego, zwany Fycą. O konieczności jego założenia zadecydowały trudności w aprowizacji miasta w wodę. Od zbiornika odchodził rynsztok, odprowadzający nadmiar zbierającej się wody opadowej lub ewentualnie służący do spuszczania wody w razie konieczności oczyszczenia go, który prowadził pod płytą Rynku, a dla bezpieczeństwa był przykryty drewnianymi balami.
Po stronie północno-wschodniej Ratusza usytuowany był pręgierz wzmiankowany w 1590 r.

Ratusz mieści obecnie Muzeum Ziemi Chełmińskiej, gdzie poza ekspozycjami dot. historii Chełmna i Ziemi Chełmińskiej, prezentowane są oryginalne wnętrza, ich funkcje i wyposażenie.