Julie Wolfthorn

 

Julie Wolfthorn to wybitna malarka i graficzka, tworząca głównie w duchu impresjonizmu, współzałożycielka Berlińskiej Secesji, urodzona 8 stycznia 1864 roku w Toruniu. Rodowe nazwisko Wolf zmieniła po opuszczeniu rodzinnego miasta na Wolfthorn (Toruń – niem. Thorn). Tworzyła wspaniałe, nastrojowe obrazy, portretowała wybitne osobistości kultury. Wśród uwiecznionych przez nią postaci są m.in. Richard Dehmel (poeta i pisarz), Hermann Muthesius (architekt modernizmu), Hedwig Lachmann (pisarka), Conrad Ansorge (kompozytor i pianista), Peter Behrens (architekt, projektant industrialny), Gabriele Reuter (pisarka), Gerhart Hauptmann (przedstawiciel naturalizmu w literaturze, noblista 1912), Dagny Juel-Przybyszewska (pisarka), Marlene Dietrich, Georg Wolf (brat malarki, twórca toruńskiego Pomnika Flisaka). 

Na ilustracji obok: autoportret artystki w jej atelier

Julie Wolf przyszła na świat w toruńskiej rodzinie, zamieszkałej przy ulicy Szerokiej, w domu Kalischerów. Jej rodzice Mathilde (pochodząca z Gniewkowa) i Josef (z Podgórza) udali się w latach pięćdziesiątych do Ameryki w nadziei polepszenia swego losu i tam, w San Francisco urodził się Georg (1858). Rodzina powróciła jednak szybko do Torunia i powiększyła się o Franza, Luise, Marthę i Julie. Ojciec, przytłoczony problemami finansowymi, odebrał sobie życie, matka zmarła, gdy najmłodsza córka miała 6 lat. Opiekę nad pięciorgiem dzieci przejęli krewni; dziewczynki przygarnęli dziadkowie Nehemias (kupiec zbożowy) i Johanna Neumann (poetka), mieszkający od 1852 roku w domu przy ul. Żeglarskiej 7. Babka opuściła Toruń po śmieci męża i w 1883 roku osiedliła się wraz z wnuczkami w Berlinie, otaczając się wieloma krewnymi. Zmarła tamże w roku 1899, spoczęła jednak w Toruniu.
Georgiem, bratem Julie, zajęli się krewni z Brzegu. Studiował architekturę w Wiedniu i Monachium, a następnie w Berlinie, gdzie założył własne atelier. Od 1893 roku brał udział w Wielkiej Berlińskiej Wystawie Sztuki i pokazach Berlińskiej Secesji. W 1914 roku stworzył toruński Pomnik Flisaka. Wskutek nieszczęśliwego wypadku zmarł w 1926 r.

 

Mieszkając w Berlinie, Julie studiuje malarstwo i rysunek u znanego artysty Ernsta Nelsona (w Niemczech kobiety otrzymają wstęp na akademie artystyczne dopiero w 1918 roku), naukę kontynuuje w Paryżu, w słynnej Académie Colarossi. Jej obrazy oglądać można po raz pierwszy na wystawie zbiorowej w 1894 roku w Berlinie. Z siostrą Luise, tłumaczką, wynajmują mieszkanie i atelier przy Kurfürstenstraße. W 1897 następuje artystyczny przełom: dzięki portretowi Idy Auerbach, żony Richarda Dehmela, Julie staje się sławną malarką. Niezwykły talent pozwala jej tworzyć pogłębione psychologicznie wizerunki w charakterystycznej palecie barw. Od 1897 roku w monachijskim czasopiśmie Jugend publikuje ilustracje i tworzy okładki, często w paryskiej stylistyce plakatu. Jej kariera rozwija się błyskawicznie, mnożą się wystawy w Monachium, Hamburgu, Weimarze, Mannheim i wielu innych miastach, prasa publikuje pochlebne recenzje, artystka zbiera mnóstwo zamówień. W 1898 zakłada wraz z Maxem Liebermannem ugrupowanie artystyczne pod nazwą Berlińska Secesja (Berliner Secession). Wtedy właśnie zmienia nazwisko na Wolfthorn, podkreślając w ten sposób swoje korzenie; nigdy też nie wyzbywa się toruńskiego akcentu. Jest niezwykle popularną osobą i należy do kilku kręgów artystycznych (m.in. Friedrichshagener Dichterkreis, Die Kommenden), zna najważniejsze osobistości z kręgu bohemy i kultury. W 1904 roku zawiera małżeństwo, które nie przetrwa jednak próby czasu. Angażuje się w inicjatywy kulturowe i społeczne – jest założycielką Secesji Kobiet (Frauen-Secession), a w 1906 – wraz z 90 artystkami, m.in. Käthe Kollwitz i Dorą Hitz – powołuje do życia Stowarzyszenie Kobiet Artystek (Ausstellungsgemeinschaft „Verbindung Bildender Künstlerinnen”), walczy o wstęp dla kobiet do państwowych szkół artystycznych, jednak sukces przychodzi dopiero w 1918 roku. Otrzymuje pozwalające na niezależne życie, satysfakcjonujące honoraria, lecz nie tak wysokie jak jej koledzy artyści. Maluje nowy typ kobiety: poetki, pisarki, aktorki, śpiewaczki, sportsmenki. Nie ucieka od portretów małżonków, rodzin, dzieci, zawsze przedstawiając ciekawy wizerunek psychologiczny. 

Na przełomie wieków Julie Wolfthorn staje się w Berlinie poszukiwaną portrecistką. Ma niezwykły dar ukazywania charakteru i osobowości w odpowiednich kolorach, świetle i kompozycji. Obraca się w kręgu bohemy, bywa w legendarnym berlińskim lokalu „Pod czarnym prosiakiem”, gdzie spotyka się międzynarodowy świat artystyczny, m.in: Stanisław Przybyszewski, Dagny Juel, August Strindberg, Edvard Munch. 

Ucieka od codzienności, podróżując do Włoch, Belgii, Holandii, Szwajcarii. We Francji żyje w kolonii artystów Grez-sur-Loing. Odwiedza wiele regionów Niemiec, lubi wieś, dołącza do Kolonii Artystycznej Worpswede, znajduje azyl na bałtyckich wyspach Uznam i Hiddensee, gdzie maluje portrety i pejzaże. Jest znaną i cenioną artystką, lecz tragiczny rok 1933 (dojście do władzy faszystów) przerywa jej wspaniałą karierę – zakaz publikacji pozwala jej działać tylko w ramach Żydowskiego Związku Kulturowego. Nadal pracuje, koncentruje się m.in. na tematyce wieczoru szabasowego. Noc Kryształowa w roku 1938 uświadamia siostrom Julie i Luise beznadziejność sytuacji, jednak emigracja jest już wykluczona. We wrześniu 1942 roku zostają umieszczone na liście deportacyjnej i wywiezione do getta w Theresienstadt, gdzie Luise wkrótce umiera. To z nią właśnie związana była Julie najbliżej, razem mieszkały i miały wspólny krąg przyjaciół. Luise, tłumaczka literatury skandynawskiej, francuskiej i angielskiej dokonała wielu znakomitych przekładów literatury pięknej, m.in. Sagi Rodu Forsyte’ów Galswortthy’ego, czy też Szkoły uczuć Flauberta. Po odejściu siostry Julie cały czas potajemnie rysuje, portretuje współwięźniów. Umiera 29 grudnia 1944 roku. 

Po ostatniej wystawie wiosną 1937 roku w Muzeum Żydowskim w Berlinie Julie Wolfthorn zniknęła na pięć dziesięcioleci z przestrzeni artystycznej, ponieważ niewiele jej obrazów znalazło się w muzeach. Dostrzeżone zostały ponownie w latach osiemdziesiątych i zaprezentowane na wystawie zbiorowej (1998), a następnie ekspozycjach indywidualnych. Wiele dzieł uznano za zniszczone lub zaginione, nieliczne odnalezione obrazy zasiliły publiczne zbiory sztuki oraz kolekcje prywatne. Można je obecnie podziwiać na wystawie w Westpreußisches Landesmuseum w Warendorf (od 20 października 2018 r. do 29 marca 2019 r.). Prezentacje twórczości Julie Wolfthorn ujawniły wszechstronność i wielki format artystyczny – grafiki, dowcipne ilustracje i okładki czasopism, plakaty, portrety, krajobrazy wzbudziły wielkie zainteresowanie publiczności. Na początku XXI wieku powstał w Berlinie Krąg Przyjaciół Julie Wolfthorn (Julie Wolfthorn Freundeskreis), skupiony na dokumentowaniu jej drogi życiowej i artystycznej oraz poszukiwaniu i upowszechnianiu dzieł. Ile z nich zostało zniszczonych podczas II wojny światowej, nie wiadomo; te obecnie sklasyfikowane stanowią fragment dorobku malarki. Jej sława sięgała poza Europę, przykładowo obraz „Wieczór w Marchii” (zaginiony) został pokazany na wystawie światowej w St. Louis w 1904 roku i zebrał entuzjastyczne recenzje. 

Z wyjątkiem niewielu obrazów, zgromadzonych w kilku muzeach niemieckich oraz w Leo Baeck Institut w Nowym Jorku i w zbiorach Yad Vashem w Jerozolimie, większość jej dzieł uchodzi za zaginione. Wystawy organizowane od kilkunastu lat oraz zainteresowanie mediów przyczyniły się jednak do wielu odkryć, kilku widzów rozpoznało sportretowanych krewnych, ktoś przyniósł akwarele, na aukcjach pojawiło się kilkanaście dzieł. 

 

Jednym z najbardziej znanych obrazów Julie Wolfthorn jest Flecista (lub Flecistka) namalowany około roku 1900, przedstawiający młodego Fauna lub Satyra (rozpoznawalne prawe, ostro zakończone ucho) – według antycznego rozumienia postać męska, choć w XIX wieku uważana również za kobiecą. Obraz urzeka wdziękiem postaci, luźnym stylem i nastrojowym światłem. Faun zlewa się z otaczającą zielenią poprzez przefiltrowane refleksy światła słonecznego, wywołując tęsknotę za idealnym istnieniem człowieka w naturze. 

 

Urzekające dzieło Dziewczyna o niebiesko-zielonych oczach (ok.1899), znana również jako Leśna czarodziejka, to portret bajkowej postaci w jej nieziemskim otoczeniu, przywołujący subtelne skojarzenia ze światem dźwięków, dekoratywny, nasycony kolorystycznie, stał się bardzo znany dzięki umieszczeniu go w tomiku poezji Johannesa Schlafa.

 

 

Monografia:
Heike Carstensen, Leben und Werk der Malerin und Graphikerin Julie Wolfthorn (1864-1944)
Dr Heike Carstensen dedykowała życiu i twórczości Julie Wolfthorn dysertację (2011), zawierającą także katalog blisko 500 dzieł, z tego ok. 300 zaginionych (udokumentowanych poprzez artykuły prasowe, kartki, pocztówki, reprodukcje, czasopisma, katalogi wystaw), 40 znajduje się w muzeach, bibliotekach i instytucjach publicznych, ponad 100 w zbiorach prywatnych. Cztery piąte jej dorobku uchodzi za zaginione.