Dawny dworzec Toruń Główny
Istniejący obecnie dworzec Toruń Główny początki swe bierze w roku 1861. Jednak dzisiejszy budynek dworcowy powstał 12 lat później - w 1873-1874 r., po wybudowaniu kolejnej linii kolejowej wiodącej z tegoż dworca do Istenburga (dziś Czerniachowsk w Obwodzie Królewieckim w Rosji); był to fragment łączący Berlin-Poznań-Toruń z Królewcem (zobacz: Most im. inż. Ernesta Kwiatkowskiego).
Kilkakrotnie dworzec zmieniał swoje nazwy (w latach 1901-1909 był to Thorn Hauptbanhof (Główny), w latach 1909-1915 Thorn Vorstadt (Przedmieście), w latach 1915-1920 ponownie Thorn Hauptbanhof, w latach 1920-1923 Toruń Dworzec Główny, w latach 1923-1936 Toruń Przedmieście, od 1937 r. Toruń Główny).
Faktycznie, ten centralny toruński dworzec nie jest zlokalizowany w centrum miasta, ale poza nim. Wynikało to z uwarunkowań funkcjonowania XIX-wiecznego Torunia jako wielkiej twierdzy i licznych zabudowań fortecznych (zobacz: Twierdza Toruń).
Pierwotny budynek dworca powstał po wybudowaniu linii kolejowej z kierunku Bydgoszczy - pierwszy pociąg dotarł do Torunia pod koniec października 1861 r. Dworzec ten pełnił wtedy rolę stacji końcowej. W roku następnym, po wybudowaniu linii z przeciwnego kierunku (prowadzącej z Warszawy przez granicę rosyjsko-pruską w Aleksandrowie Kujawskim) stał się dworcem przelotowym. Wybudowany był w konstrukcji szkieletowej, w tzw. stylu "szwajcarskim" (lub "uzdrowiskowym"). W tym samym stylu i czasie powstały jeszcze sąsiednie budynki, z których dwa zachowały się do dziś (ul. Dybowska 11 i 15, ten ostatni przeniesiony na obecne miejsce około 1873 r.). Ta architektura wraz z przyległym od północy zadrzewionym skwerem oraz niezabudowana droga prowadząca do przeprawy wiślanej (Most króla Jana Olbrachta) i centrum Torunia nadawała zapewne swoistego zacisznego, "uzdrowiskowego" charakteru i atmosfery, witając w tak niemal sielski sposób przybyszów.
Na lokalizację dworca wybrano miejsce możliwie najblizsze względem centrum Torunia i z najłatwiejszym jego połączeniem poprzez wspomniany most prowadzący (do 1877 r.) od wylotu ulicy Mostowej na Starym Mieście. Wybrano fort Przyczółek Mostowy, a konkretnie jego obszerny dziedziniec. W ten sposób toruński najstarszy dworzec kolejowy do dziś (po kolejnych jego rozbudowach i przebudowach założenia fortowego) zlokalizowany jest nadal wewnątrz fortu.
Fragment mapy z 1863 r.
Na czerwono oznaczono pierwotny budynek dworcowy wkomponowany w założenie fortowe Przyczółka Mostowego oraz parkowy skwer po północnej stronie dworca
Pierwotny budynek dworcowy zlokalizowany był kilkadziesiąt metrów na wschód względem budynku dworcowego obecnego (z 1874 r.). Miał długość ok. 68 m, szerokość ok. 12 m. Oprócz standardowych pomieszczeń poczekalni wyposażony był też w pokój dla dam, pokój królewski (lub "pokój dla osób dystyngowanych"). W jego wnętrzu znajdował się kominek narożny, a wystrój pokoju utrzymany był w charakterze angielsko-maurytańskiego neogotyku. Było to niewątpliwie w pierwotnym zamyśle wnętrze przeznaczone dla ówczesnego króla pruskiego podczas jego pobytu w Toruniu.
Ściany we wszystkich pomieszczeniach dla podróżnych zaopatrzone były w dolnych partiach w boazerie, w wyższych podzielone listwami na pola i wyklejone tapetami; na środku niektórych utworzonych w ten sposób pól widniały na konsolach popiersia.
Ściany we wszystkich pomieszczeniach dla podróżnych zaopatrzone były w dolnych partiach w boazerie, w wyższych podzielone listwami na pola i wyklejone tapetami; na środku niektórych utworzonych w ten sposób pól widniały na konsolach popiersia.
Oprac. Arkadiusz Skonieczny, data publikacji: 23-05-2020
