Kolumny romańskie w Strzelnie

Zabytki romańskie, zwłaszcza tzw. kolumny strzelnieńskie o bezcennej wartości artystycznej i historycznej, są największym magnesem ściągającym do niewielkiego kujawskiego Strzelna rzesze międzynarodowych turystów. To właśnie w tutejszym dawnym zespole klasztornym norbertanek znajduje się nie tylko najliczniejszy, ale także najbardziej oryginalny zespół rzeźby romańskiej na terenie Polski. Dekorowane wizerunkami Cnót i Przywar kolumny, stawiają założenie wśród najważniejszych miejsc w historii sztuki polskiego średniowiecza. Unikatowe na tle Europy dzieła, wyróżnia wysoka jakość artystyczna oraz pozbawiony analogii program ikonograficzny. Nigdzie indziej w Polsce nie zachowała się też w oryginalnym swym miejscu taka ilość romańskich rzeźbionych tympanonów związanych z jednym miejscem (trzy, czwarty to rekonstrukcja tympanonu zniszczonego w 1945 r.).
 

   

 
Romańskie kolumny w ponorbertańskim klasztornym kościele Trójcy św. w Strzelnie, datowane na koniec XII w., wykonane z piaskowca, stanowią element konstrukcyjny wnętrza tej świątyni, oddzielający nawy boczne od nawy głównej. Dwie z nich - północna i południowa bliżej prezbiterium - są szczególnie wyjątkowe, cenne i unikatowe. Posiadają najbogatszą dekorację rzeźbiarską swych trzonów.

Południowa kolumna wyobraża personifikacje cnót (południe uważane jako jasna, pozytywna strona), m.in.:
  • sprawiedliwość (z wagą w ręku),
  • wiarę (trzyma dwa krzyże, a z obłoków wyłania się błogosławiąca ręka boża),
  • mądrość/roztropność (z księgą),
  • czystość (trzyma berło zakończone kwiatem lilii),
  • cierpliwość (wyciągnięty palec wskazujący na klatce piersiowej),
  • pokorę (ręce skrzyżowane na piersiach i głowa pochylona),
  • posłuszeństwo (ręce otwarte do obserwatora),
  • wstrzemięźliwość (z szeroko otwartymi ramionami),
  • pokój chrystusowy (lewa ręka uniesiona w geście powitania).
  • Na głowicy tej kolumny wyrzeźbiono scenę chrztu Chrystusa w Jordanie przez Jana Chrzciciela, która jednocześnie jest rozumiana jako symbol źródła wszelkich cnót.
Północna kolumna przedstawia personifikację przywar (północ uważana jako strona ciemności, zła, szatana):
  • gniew (szarpie włosy w napadzie wściekłości),
  • morderstwo (młody mężczyzna w tunice rycerskiej z długim mkieczem),
  • pychę (zadziera głowę i prezentuje swój piękny warkocz),
  • krzywoprzysięstwo (z lewą dłonią w górze, prawą na księdze),
  • obżarstwo (tęga postać, wkładająca do ust coś do jedzenia),
  • rozpustę/nieczystość (naga kobieta, zasłaniająca się charakterystycznym gestem, który jest niewątpliwie nawiązaniem do greckich posągów ukazujących Wenus (w typie tzw. wstydliwej)),
  • zawiść (z wężem),
  • bluźnierstwo (trzyma odwrócony krzyż),
  • swawolę (mężczyzna w przykrótkiej tunice trzyma w dłoni dzwoneczek, średniowieczny symbol uciech i swawoli).
Południowa kolumna jest bardziej uszkodzona niż północna. Wiele z przedstawionych na niej wyobrażeń cnót straciło przypisane im atrybuty.
 
Personifikacje te mają postać ludzką; na kolumnie południowej (cnót) wyobrażenia kobiet, na kolumnie północnej (wad) wyobrażenia kobiet i mężczyzn. Płaskorzeźbione sylwetki różnią się pozą, ubiorami, a przede wszystkim gestami i trzymanymi przedmiotami. To właśnie dzięki gestom i atrybutom rozpoznano w nich personifikacje pojęć moralnych. Łącznie aż 36 wyobrażeń.
 
 
Inspiracją programu ikonograficznego mogły być literackie przedstawienia walki cnót z wadami – „Korowód cnót” i „Zwierciadło dziewic” Hildegardy z Bingen lub „Psychomachia” Prudencjusza Aureliusza z ok. 400 r. W dziele tym sugestywnie zobrazowano zwycięskie zmagania ośmiu cnót z ośmioma przywarami. Zgodnie z treścią utworu, zapewne ilustrowanego, przeciwstawienie cnót i występków najczęściej wyobrażano w sztuce średniowiecza jako ich dynamiczną zbrojną walkę. Zdecydowanie rzadziej, jak w Strzelnie, przedstawiano pojęcia moralne w statycznym ujęciu. Tp niejedyna cecha świadcząca o wyjątkowości dzieła tutejszego - wyróżnia go też niebywała złożoność, gdzie aż 36 postaci ilustruje różne przykłady moralne.
 
Kolumn romańskich w Strzelnie musia­ło istnieć więcej, jak wskazują pozostałości figuralnego trzonu w Muzeum Narodowym w Poznaniu, fragment jednej użyty jako chrzcielnica, baza przerobiona na kropielnicę oraz kolumienka użyta wtórnie w emporze sąsiedniego kościoła św. Prokopa.
 
Twórcą programu ikonograficznego kolumn były najpewniej tutejsze norbertanki, z których imiennie znana jest tylko Beatrix (Beatrycze), którą wymienia bulla papieska z 1193 r. Wykonawcą natomiast zapewne warsztat z Saksoni, gdzie odnaleźć można wiele stylistycznych analogii.
 
Kolejna romańska kolumna znajduje się w kościelnej kaplicy św. Barbary. Podtrzymuje ona gotyckie sklepienie palmowo-krzyżowe. Trzon kolumny zdobiony jest płaskorzeźbionymi motywami roślinnymi.
Kaplica św. Barbary powstała w czasie gotyckiej przebudowy kościoła w XV w. Romańską kolumnę podtrzymującą sklepienie kaplicy wykorzystano tu wtórnie. Pierwotnie bowiem stanowiła ona element północnego portalu kościoła, który w czasie tej przebudowy stracił swą funkcję.
Oryginalnie w miejscu kaplicy była romańska wieża stojąca w narożniku przy prezbiterium i południowym ramieniu transeptu.
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj