Kościół - rotunda św. Prokopa w Strzelnie

 
Romański kościół św. Prokopa w Strzelnie stanowi jedyny w swoim rodzaju zabytek w Polsce.
Wśród znanych w Polsce budowli wczesnoromańskich kościół św. Prokopa, mimo stosunkowo niewielkich rozmiarów, wyróznia się ciekawym i niespotykanym zestawieniem brył oraz oryginalnością układu przestrzennego
 
Wzniesiono go nie wcześniej niż w 1160 r., chociaż Jan Długosz w swoich kronikach podaje dokładną datę konsekracji - 16 marca 1133 r. - pod wezwaniem Krzyża św. Obecnie uważa się jednak, że wtedy poświęcono świątynię drewnianą w miejscu późniejszej - obecnej. W każdym razie oryginalnie była to świątynia grodowa dla ludności zamieszkującej w grodzie strzelnieńskim, pełniąca jednocześnie poważną rolę w systemie obronnym oraz jako kaplica fundatora - wojewody kujawskiego i kasztelana kruszwickiego, Piotra Wszeborowica (o czym świadczy empora w wieży i grobowiec znaleziony w nawie w latach 80. XX w.).
W poł. XV w. kościół uegł przebudowie i połączeniu z sąsiednią zabudową klasztoru norbertanek, pełniąc odtąd rolę furty klasztornej i refektarza. Wieżę około 1500 r. nadbudowano w cegle, a od zachodu dostawiono przyporę.
Do 1779 r. kościół funkcjonował pod wezwaniem św. Krzyża. W okresie wojen napoleońskich, w 1812 r. wnętrze zostało przekształcone w magazyn (spichlerz). Od tego czasu były trzykrotnie przebudowywany i rekonstruowany, ostatnio w latach 1948-1952 po zniszczeniach powstałych w wyniku eksplozji podłożonych przez Niemców ładunków wybuchowych i pożaru w 1945 r.
 
 
W obecnej formie kościół składa się z trzech części: wieży, nawy i prezbiterium. 
Kamienna, o cylindrycznym kształcie wieża nadbudowana została cegłą w okresie późnego gotyku. Wewnątrz wieży, na I kondygnacji mieści się empora, w okresie międzywojennym poważnie uszkodzona przez osadzenie w niej organów. W trakcie rekonstrukcji odtworzono dawne sklepienie, a jako zupełnie nowy element konstrukcyjny stworzono biforyjny prześwit na nawę, wykorzystując w tym celu romańską kolumienkę.
Przylegającą do wieży kolistą nawę wzniesiono także z kamiennych ciosów granitowych, a pokrywająca ją kopuła z płytek wsparta jest na silnych gurtach kamiennych. Nawa ma średnicę wnętrza 8,26 m i tym samym jest największą romańską rotundą na ziemiach polskich.
Od północy do rotundy przylegają dwie (zrekonstruowane w końcu XIX w.) absydy, od wschodu natomiast kwadratowe prezbiterium z krzyżowo-żebrowym sklepieniem. Kwadratowe, a nie absydialne prezbiterium jest wyjątkowym zjawiskiem w romańskiej architekturze europejskiej.
 
 
W prezbiterium po lewej stronie umieszczona jest rekonstrukcja romańskiego tympanonu fundacyjnego kościoła z XII w. Oryginał został zniszczony w 1945 r. przez Niemców. Kopię wykonano na podstawie odlewu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie oraz fotografii oryginału z archiwum wojewódzkiego konserwatora zabytków w Poznaniu. Gdyby zachował się oryginał, byłby najstarszym takim zabytkiem w Polsce oraz jednym z najcenniejszych zabytków romańskich w ogóle (romańskie tympanony fundacyjne w Polsce posiada jedynie kościół Trójcy św. w Strzelnie i Wrocławiu). 
Na tympanonie przedstawiono trzy postaci: w centralnej części Chrystus tronujący, a po bokach po lewej stronie postać młodego fundatora ofiarowującego model rotundy, dość precyzyjnie oddający obecną formę świątyni, a po prawej kobietę z otwarta księgą. Tympanon nie jest wyposażopny w jakikolwiek napis, przybliżający osoby fundatorów. Można się jedynie domyślać, że to wojewoda Krystyn – syn Piotra Wszeborowica, dobroczyńcy norbertanek strzelneńskich. Natomiast kobieta z księgą to zapewne przeorysza. Chrystus przedstawiony na środku zasiada na tronie, prawą ręką błogosławi a w lewej trzyma otwartą księgę. Fundator w geście pokory i szacunku (na lekko ugiętych kolanach, pochylony) wręcza model kościoła Chrystusowi. 
 
Do innych obiektów wyposażenia wnętrza należą: kropielnica z XII w. wykonana z jednej bryły kamienia, romański grobowiec w nawie, rzeźbione w drewnie lipowym pięć stacji drogi krzyżowej z XVI w., płaskorzeźbione przedstawienia św. Onufrego i św. Marii Magdaleny z XVI w. To ostatnie jest bezpośrednim nawiązaniem kompozycyjnym do wybitnego dzieła wysokiej klasy artystycznej - Marii Magdaleny z kościoła Świętojańskiego w Toruniu.
W wieży znajdują się 3 dzwony z 1716 r. odlane w warsztacie ludwisarskim Henryka Werdena w Toruniu. Na jednym z nich - największym widnieje przedstawienie św. Pawła i św. Trójcy, na kolejnym św. Józefa z Dzieciątkiem i św. Norberta, na ostatnim - św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja. Na wszystkich trzech dzwonach znajduje się napis: „Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Hinrisch Werden me fecit Strzelnesis anno 1716”. 
 
 
Powrót do:
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj