Niewielkie wzgórze klasztorne, na którym w XII w. ulokowano grodowy kościół-rotundę św. Prokopa oraz norbertański klasztor i kościół (pw. Trójcy św.) znajduje się we wschodniej części miasta, przy placu św. Wojciecha.

W Strzelnie potwierdzono ciągłość osadniczą od neolitu. Na wzgórzu przypuszczalnie był ośrodek kultu pogańskiego, z którym łączy się cztery wielkie kamienie eratyczne stojące dziś przy kościele Trójcy św., z rowkami i wklęsłościami. Przy nich w czasach pogańskich kapłani i miejscowa ludność oddawali się tajemniczym praktykom. Podania mówią, że na głazach składano ofiary z ludzi i zwierząt.
Legenda wiąże to miejsce z wyprawą św. Wojciecha, który tędy przejeżdżał. Wyżłobienia na jednym z głazów mają być śladami końskich kopyt i koła wozu, którym podróżował św. Wojciech. Biskup mógł przemawiać w miejscu pogańskiego kultu do wiernych zanim ruszył w dalszą drogę na północ, do Prus, gdzie ostatecznie poniósł męczeńską śmierć.

 

 

Początki Strzelna sięgają XII w. Istniał wtedy tu gród, dla którego palatyn księcia Bolesława Krzywoustego – wojewoda Piotr Włostowic (1080-1153) ufundował kościół pw. św. Krzyża. Wg Jana Długosza świątynia ta została poświęcona 16 marca 1133 r. przez biskupa kruszwickiego (Zobacz: Kruszwica) Świdgera w obecności biskupa lubuskiego Bernarda (najpewniej był to drewniany poprzednik obecnego kamiennego kościoła św. Prokopa).

Z kolei w latach 80. XII w. ufundowany został klasztor norbertanek. Dzięki temu Strzelno stało się siedzibą jednego z najstarszych żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce. Osada strzelnieńska stała się własnością norbertanek i uniezależnioną od  władzy kasztelanów kruszwickich.

W 1212 r. osada otrzymała od Konrada mazowieckiego (tegoż samego, który sprowadził Krzyżaków na Ziemię Chełmińską) przywilej targów cotygodniowych, a w 1231 r. została przekształcona w miasto na prawie magdeburskim. Najstarszym zachowanym świadectwem na tę okoliczność jest dokument wydany dopiero w 1355 r. przez króla Kazimierza Wielkiego i potwierdzony następnie przez króla Zygmunta I. W okresie swego największego rozkwitu Strzelno było dość często odwiedzane przez królów polskich, z których szczególnie chętnie prfzebywali tu Władysław Łokietek i Władysław Jagiełło.

Od XVI wieku następuje upadek gospodarczy, pogłębiony zarazą w 1624 r., wojnami szwedzkimi w poł. XVII w. i wielkim pożarem w 1761 r.

Po zajęciu przez Prusaków w 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski nastąpiła sekularyzacja klasztoru. Do całkowitej kasacji doszło w 1837 r.
Poważnym zwrotem w dziejach Strzelna i czynnikiem miastotwórczym było ustanowienie tu siedziby powiatu w okresie 1887-1932. Z tego czasu pochodzi większość istniejącej dziś zabudowy miasta.
W 1852 roku urodził się tu Albert Michelson, późniejszy noblista z dziedziny fizyki w 1907 roku, o czym przypomina tablica pamiątkowa z 1963 r. na kamienicy narożnej Rynek 19 / ul. św. Ducha 1. Uczony zapewne nie pamiętał miejsca swych urodzin, bo gdy miał niespełna trzy lata, jego rodzina wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. Tam Michelson ukończył Akademię Marynarki Wojennej w Annapolis, przez pewien czas był także jej wykładowcą. Wiedzę w zakresie fizyki pogłębiał w Europie: w Berlinie, Heidelbergu i Paryżu. Po powrocie do Ameryki współpracował z chemikiem Edwardem Morleyem przy badaniach nad prędkością rozchodzenia się światła. Od 1892 r. przez niemal 40 lat wykładał fizykę na Uniwersytecie w Chicago. W 1907 r. został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki za skonstruowanie precyzyjnych przyrządów optycznych. Umożliwiały one m.in. pomiar długości fal świetlnych oraz badanie widma promieniowania świetlnego. Zmarł w 1931 r. w Pasadenie, w stanie Kalifornia.

Miasto zachowało średniowieczne regularne rozplanowanie z kwadratowym rynkiem pośrodku. Wzgórze św. Wojciecha z zespołem budowli klasztornych przylega do wschodniej granicy miasta (wyjazd w kierunku Konina); znajdują się tu 2 cenne kościoły.