Jedna z 3 w Polsce. Toruńska
|
W średniowieczu pielgrzymki stanowiły bardzo ważną część życia duchowego bogatszych mieszczan. Był to ruch wręcz masowy, szacuje się, że przykładowo Rzym w 1450 r. odwiedzało ok. 40 tys. pielgrzymów dziennie. Rzym był jednym z najstarszych, najważniejszych i największych ośrodków pielgrzymkowych, jednym z trzech miejsc na świecie, gdzie uzyskać można było odpust zupełny. Kolejnymi takimi miejscami były: Jerozolima i Santiago de Compostela. Roczny ruch pielgrzymkowy w Santiago w późnym średniowieczu ocenia się na ok. 200 – 500 tys. pielgrzymów.
Santiago było miejscem, gdzie pochowano apostoła Jakuba syna Zebedeusza, brata św. Jana Ewangelisty.
Z czasem stał się on też opiekunem i wzorem dla wszystkich średniowiecznych pielgrzymów. Pielgrzymowanie w średniowieczu i na progu nowożytności było przedsięwzięciem niebezpiecznym i wymagającym wielu wyrzeczeń, dlatego pątnicy potrzebowali różnorodnego wsparcia i opieki. Opiekę zapewnić miał im właśnie wspomniany św. Jakub wraz ze swoją muszlą – uważany z czasem za patrona wszystkich chrześcijańskich pielgrzymów - albo znaki pielgrzymie.
Niekiedy zakup takiego znaku na miejscu był jednym z warunków otrzymania odpustu, co powodowało że w ośrodkach kultu powstawały wręcz centra produkcji różnych dewocjonaliów. Pielgrzymka była też wyprawą kosztowną. Np. w 1475 r. Kethe, żona Hanusa Kobera, mieszczka ze Starego Miasta Torunia zarezerwowała na swoją pielgrzymkę do Rzymu 15 grzywien, co szacować można na ok. 60-100 tys. zł dzisiejszych. Pielgrzymki do Santiago de Compostela mogły być przynajmniej dwukrotnie wyższym kosztem.
|
|
Pątnicza piesza wędrówka z Torunia do Santiago de Compostela, licząca ok. 2800 km trwała ok. 100 dni.
Namacalnym znakiem i świadectwem odbycia pielgrzymki do grobu św. Jakuba były tzw. znaki pielgrzymie - kilkucentymetrowej wielkości cynowo-ołowiane figurki św. Jakuba z muszlą, albo same muszle, które pątnicy nabywali na miejscu. Droga pątnicza do Santiago de Compostela wiodła przez Rocamadour – kolejne szczególnie ważne europejskie miejsce pielgrzymkowe, położone w południowo-zachodniej Francji. Tutejsze sanktuarium Czarnej Madonny należało do wąskiego grona najstarszych i najważniejszych miejsc pielgrzymkowych średniowiecznego świata. Znakiem pielgrzymim z tego ośrodka były cynowo-ołowiane plakietki z wizerunkiem tronującej Marii z Dzieciątkiem. Jedną z takich plakietek odnaleziono w Toruniu w czasie prac archeologicznych prowadzonych w latach 2023-2024 w związku z budową Europejskiego Centrum Filmowego Camerimage na Przedmieściu Chełmińskim.  To znalezisko szczególnie ważne i unikatowe. Plakietki pielgrzymie z Rocamadour uznawane są – podobnie jak samo sanktuarium - za jedne z najstarszych na świecie. Z końca XII w. pochodzą egzemplarze do dziś zachowane. Jest ich ok. 100 w Europie, w tym w Polsce 3 - z Gdańska, z Wrocławia i teraz z Torunia. Toruńska plakietka może być datowana na XIII w. ze względu na podobieństwo cech stylowych i podobieństwo opracowania jej detali figuralnych i kompozycyjnych do innych znanych z tego czasu. |
Co do wypraw Torunian do innych ważnych ośrodków pielgrzymkowych w Europie zapiski archiwalne zachowały się np. dla Akwizgranu, dokąd pielgrzymów ściągał grób Karola Wielkiego oraz cenne relikwie m.in. z sukni Marii, pieluszki i opaska z biodra ukrzyżowanego Jezusa oraz chusta, w którą owinięto ściętą głowę Jana Chrzciciela.
Najstarsza wzmianka o pielgrzymce pewnej mieszczki toruńskiej do Akwizgranu pochodzi z 1332 r.
Wiadomo też o wyprawach pielgrzymkowych z Torunia do Rzymu w 1350 r.
Podczas pielgrzymki do Rzymu w roku jubileuszowym 1390 zmarli m.in. rajcy Tideman Herborn, Heinrich Kammersse i Hartwig Pful. W 1396 r. w trakcie pielgrzymki do wiecznego miasta umarł Gerhard von Allen. Dwaj inni rajcy toruńscy (Tilman von Walle i Jakub Reusse) stracili życie w drodze do Rzymu w 1408 r. Wieczne miasto było popularnym celem pielgrzymowania wielu
torunian również w okresie późniejszym.
Najstarsza wzmianka o pielgrzymce pewnej mieszczki toruńskiej do Akwizgranu pochodzi z 1332 r.
Wiadomo też o wyprawach pielgrzymkowych z Torunia do Rzymu w 1350 r.
Podczas pielgrzymki do Rzymu w roku jubileuszowym 1390 zmarli m.in. rajcy Tideman Herborn, Heinrich Kammersse i Hartwig Pful. W 1396 r. w trakcie pielgrzymki do wiecznego miasta umarł Gerhard von Allen. Dwaj inni rajcy toruńscy (Tilman von Walle i Jakub Reusse) stracili życie w drodze do Rzymu w 1408 r. Wieczne miasto było popularnym celem pielgrzymowania wielu
torunian również w okresie późniejszym.
Jest też dokument mówiący, że w 1477 r. mieszczka toruńska Todenkusynne otrzymała 17,5 grzywny na pielgrzymkę do Grobu Świętego w Jerozolimie.
Pośrednio o pielgrzymkach, na które wybierali się mieszkańcy Torunia, dowiadujemy się z faktu, że Krzyżacy już w 1426 r. rozpatrywali ewentualność zablokowania granic i zakazania podróży wszystkim pątnikom nie posiadającym specjalnego od nich zezwolenia, obawiając się odpływu pieniędzy z kraju. Doszło nawet do tego, że mieszczanie toruńscy musieli przed pielgrzymką okazać swe konie wraz z bagażami do rewizji, która była osobiście przeprowadzana przez toruńskiego komtura.
W 1440 r. wielki mistrz ogłosił, że wierni mający zamiar odbywać pielgrzymki mają się od nich powstrzymać, bądź zamienić je na dobroczynne uczynki. Był to efekt konfliktu Zakonu ze stanami pruskimi, które w marcu 1440 r. ogłosiły założenie Związku Pruskiego.
W 1440 r. wielki mistrz ogłosił, że wierni mający zamiar odbywać pielgrzymki mają się od nich powstrzymać, bądź zamienić je na dobroczynne uczynki. Był to efekt konfliktu Zakonu ze stanami pruskimi, które w marcu 1440 r. ogłosiły założenie Związku Pruskiego.
Oprac. Arkadiusz Skonieczny, data publikacji: 28-07-2025
