Miasteczko akademickie (kampus) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

 

 

Miasteczko akademickie na Bielanach zajmuje obszar o powierzchni 82 ha. Zostało zaprojektowane i zbudowane w dużej części z okazji przypadającego w 1973 r. Roku Kopernikowskiego i związanych z tym obchodów 500. rocznicy urodzin patrona najstarszego uniwersytetu w północnej Polsce - Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK). Z tego powodu zostało potraktowane przez władze państwowe prestiżowo i priorytetowo.
Zrealizowane zostało w oparciu o projekt zatwierdzony przez rząd PRL w 1967 r., autorstwa zespołu architektów Pracowni Urbanistyczno Architektonicznej S-77 pod kierownictwem doc. dr Ryszarda Karłowicza z niezwykłą dbałością o przestrzeń i proporcje.
Uroczyste przekazanie miasteczka przez przedstawicieli PZPR i rządu PRL nastąpiło w dniu inauguracji roku akademickiego, 2 października 1973 r.

 

Jest to jedna z najważniejszych realizacji w polskiej architekturze powojennej, pierwszy w Polsce kampus akademicki oparty bezpośrednio na wzorcach zachodnich i obejmujący pełen program funkcjonalny uczelni: budynki dydaktyczne, zaplecze socjalno-mieszkaniowe oraz część ogólną - bibliotekę, salę audytoryjną, rektorat. Architektura całego tego założenia cechuje się dobrym poziomem modernizmu, a układ przestrzenno-urbanistyczno-architektoniczny oparty był na konkretnych założeniach. Jednocześnie to z całą pewnością najbardziej spójny, najlepiej zaprojektowany i najbardziej konsekwentnie zrealizowany kompleks zabudowy, związanej z wyższą uczelnią w Polsce.

 

 

Pomimo, że po zakończeniu Roku Kopernikowskiego nie zrealizowano dalszych z zaplanowanych pierwotnie etapów, to kampus UMK - wykonany jednak w zasadniczym zrębie - jest jedyną w swoim rodzaju realizacją nie tylko w Toruniu, ale także w Polsce; Międzynarodowe Stowarzyszenie Planistów Miejskich i Regionalnych z Holandii (International Society of City and Regional Planners) w swej publikacji w 1991 r. uznało Kampus UMK za jedno z najwybitniejszych dzieł późnego modernizmu w całej Europie. W 2020 r. kampus został wpisany do rejestru zabytków.

 

Makieta pierwotnie planowanego, nie w pełni wykonanego kampusu UMK

 

Gmachy rozplanowano na dwóch osiach: wschód-zachód: mieszkaniowo-socjalnej (wzdłuż ulicy Karola Olszewskiego od klubu Od Nowa do Auli Głównej) i północ-południe: dydaktyczno-naukowej (wzdłuż zadaszonej promenady od rektoratu do poszczególnych wydziałów i biblioteki).

Dominantą całego założenia jest Główne Forum usytuowane na skrzyżowaniku owych osi, u wylotu ul. Reja na ul. Gagarina i poprzedzone placem (na pocz. XXI w. zamienionym w parking). Na zespół Głównego Forum składają się budynki Rektoratu, Auli Głównej, Wydziału Chemii i Biblioteki Uniwersyteckiej (nota bene posiadającej jeden z najbogatszych księgozbiorów w Polsce).
Główne Forum jest jednocześnie częścią osi północ-południe. Oś wschód-zachód wzdłuż ul. K. Olszewskiego, zakończona tzw. Małym Forum, grupuje domy i hotele studenckie, stołówkę (zlikwidowaną jednak po 2000 r.), przychodnię lekarską (zlikwidowaną również, w 2018 r.).

 

Fragment Głównego Forum z rzeźbą przedstawiającą otwartą skięgę z tytułem głównego dzieła Mikołaja Kopernika "De revolutionibus..."

 

Cała ta regularna kompozycja i idea przestrzenna nie jest niestety kontynuowana i została zakłócona w czasie budowy nowych gmachów, do czego przystąpiono w końcu lat 80., nawiązując jednocześnie do niezrealizowanych pierwotnych etapów budowy. Powstały więc budynki: Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania (1991, ul. Gagarina 13A), Collegium Iuridicum Novum (2000 r., ul. Bojarskiego 3), rozbudowa Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (2002 r., ul. Lwowska 1), Collegium Humanisticum (2011 r.), Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii (2013 r.), zespół Uniwersyteckiego Centrum Sportowego (2013 r.). Każda jednak z tych budowli odbiega stylistycznie od jednolitej modernistycznej architektury z lat 70. - niestety na pocz. XXI w. w czasie rozbudowy kampusu władze uniwersytetu dokonały ingerencji i zredukowały pierwotną czytelną  przestrzennie i jednolitą architektonicznie koncepcję urbanistyczną i funkcjonalną. Podobnie stylowa oryginalnie architektura domów studenckich została zatracona poprzez ich docieplenia i kolorystykę fasad.