Fort XIII Twierdzy Toruń

 

Fort XIII Karol Kniaziewicz, oryginalnie (przed 1920 r.): fort VI Winrich von Kniprode
Fort główny.

Zbudowany w latach 1880-1885 jako główny fort artyleryjski w pierwszej fazie budowy pierścienia zewnętrznego Twierdzy Toruń, kiedy powstały również forty II, V, VII, IX, XI i XV. Był przeznaczony dla załogi liczącej dwie kompanie piechoty (500 ludzi) oraz obsługi 14 dział średniego kalibru (15 cm), łącznie około 650-800 żołnierzy i oficerów.

Posiada dobrze zachowane elementy konstrukcji metalowych i murowanych, chociaż gzymsy i nadstawa są silnie porośnięte dziką roślinnością (drzewa), a przerosty roślinności powodują odspajanie lica nadstawy. Dolna kondygnacja znacznie
zawilgocona. Zachowane są duże ilości oryginalnego wyposażenia, w tym osłony nisz amunicyjnnych, drzwi przeciwpodmuchowe i napisy informacyjne. Nie zachowąły się natomiast obie wieżyczki obserwacyjne WT 90. Nasyp zachowany z czytelnymi profilami.

W okresie międzywojennym fort mieścił obóz dla internowanych Rosjan, garnizonowe więzienie żandarmerii wojskowej, a w 1939 r. stanowisko dowodzenia Armii Pomorze. W czasie II wojny światowej początkowo był tu obóz jeńców wojennych żołnierzy polskich, a od 1941 r. obóz jeniecki Stalag XXA żołnierzy brytyjskich (zobacz też: Fort XI Twierdzy Toruń)

W styczniu 1920 r. Fort z twierdzą został zajęty przez Wojsko Polskie w dobrym stanie technicznym, choć bez wyposażenia, uzbrojenia i dokumentacji. Niemcy zniszczyli jedynie schrony tradytorów (tradytor Fortu XIII szczęśliwie ocalał), jako najnowocześniejsze i najgroźniejsze. W 1926 r. Otrzymał imię "Kniaziewicza".

Pozostawał i nadal pozostaje we władaniu wojska.

Nie były tu przeprowadzanie żadne przebudowy, a niewielkie prace adaptacyjne nie zniekształciły obiektu tak jak innych w Toruniu. Dlatego dziś należy do najlepiej zachowanych, posiadających najwięcej detali historycznych, pomimo, że po rozpoczęciu II wojny światowej w 1939 r. był bombardowany przez wojska hitlerowskie z uwagi na mieszczące się tu dowództwo Armii Pomorze (zniszczono wtedy dziedziniec wjazdowy z lewym filarem bramnym, blokhauz i lewe skrzydło koszar szyjowych) - przeniesione wtedy z siedziby przy Rynku Nowomiejskim 22.

Fort zachował niepowtarzalny klimat swoich czasów oraz wiele oryginalnych elementów, m.in. bramy, kraty, drzwi wewnętrzne, urządzenia wentylacyjne, studnie, a nawet asfaltowe pokrycie posadzki w prochowni wojennej, które miało zabezpieczać przed przypadkowym powstaniem iskry np. od podkutego buta.
Fort nie jest udostępniony do zwiedzania - znajduje się na terenie jednostki wojskowej.