Dawna Akademia Chełmińska

Zachowany budynek pochodzi z okresu baroku (przełom XVII i XVIII w.), ale nie ma widocznych cech stylowych. Był wielokrotnie przebudowywany, a w 1. poł. XIX w. nawet obniżony o jedną kondygnację.

 

Akademia w Chełmnie powołana została w 1386 r. staraniem Krzyżaków, na podstawie przywileju papieża Urbana VI jako filia Akademii Bolońskiej. Jednak nie podjęła działalności.
Nowy akt fundacyjny wydał w 1434 r. cesarz Zygmunt Luksemburski, ale tym razem szkoła również nie powstała. Dopiero w 1473 r. za zgodą biskupa chełmińskiego, Wincentego Kiełbasy, utworzono katolicką szkołę, jednak nie uczelnię wyższą, ale średnią (schola particularis, szkoła średnia), którą powierzono braciom wspólnego życia, sprowadzonym z Zwolle w Niderlandach (miasto było zbyt słabe ekonomicznie, aby udźwignąć ciężar utrzymania uniwersytetu).  Nauka trwała w niej 8 lat i prowadzona była w 8 klasach, obejmując przedmioty zaliczane do sztuk wyzwolonych i literaturę klasyczną. W początkowych latach działalności szkoła była najwyższym zakładem naukowym w Prusach Królewskich. Straciła znaczenie wkrótce, bo już przy końcu XV i w XVI w., mimo poparcia biskupów chełmińskich: J. Konopackiego i J. Dantyszka. W 1539 r. została zamknięta.
 
W 1554 r. rada miejska Chełmna reaktywowała szkołę jako gimnazjum protestanckie, które przyjęło nazwę Akademia Chełmińska, mimo iż szkoła posiadała poziom odpowiadający gimnazjum. Jej rektorem został profesor uniwersytetu w Królewcu Johann Hoppe.
Jednak kadencja Hoppego trwała krótko, gdyż został odwołany przez biskupa chełmińskiego za popieranie i szerzenie poglądów luterańskich. Spory katolików z protestantami, zakończone usunięciem Hoppego, oraz kłopoty finansowe doprowadziły do upadku Akademii Chełmińskiej.

Powołano ją ponownie w 1692 r., powierzając ją misjonarzom św. Wincentego à Paulo. Z tego czasu pochodzi obecny budynek akademii, chociaż znacznie przebudowany w XIX w. Zorganizowana została jako 7-klasowe gimnazjum akademickie, do którego zaangażowano także profesorów Akademii Krakowskiej, m.in. znanego kompozytora Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, wykładającego poezję i retorykę. W 1756 r. Akademia Chełmińska została podporządkowana naukowo i organizacyjnie Akademii Krakowskiej jako jej 31. kolonia akademicka. Program jej nauczania powiększono o 2-letni uniwersytecki kurs filozofii i prawa.
Rozwój Akademii Chełmińskiej został zahamowany przez I rozbiór Polski - władze pruskie w 1779 r. zmusiły profesorów krakowskich do opuszczenia szkoły, którą przejęli ponownie misjonarze. W czasach Księstwa Warszawskiego przekształcona w szkołę wydziałową, zachowała dotychczasową nazwę do 1818 r., kiedy zamieniono ją na pruskie gimnazjum z 2 językami wykładowymi: polskim i niemieckim.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu niektórzy historycy uważali, że w tej szkole nauki pobierał Mikołaj Kopernik, jednak ostatecznie badania to wykluczyły, potwierdzając przeduniwersyteckie wykształcenie Kopernika w toruńskiej szkole przy kościele św. Janów, która zresztą stała na wysokim poziomie i posiadała bogato wyposażoną bibliotekę (zobacz: Konrad Gesselen).