Kaszczorek to dzielnica Torunia położona w dolinie (pod krawędzią wysokich teras wiślanych), u ujścia Drwęcy do Wisły, w południowo-wschodniej części miasta. Po drugiej stronie Drwęcy zaś, tuż za administracyjną granicą Torunia, jest wieś Złotoria, która jednak leży już w innym regionie historyczno-geograficznym: na Ziemi Dobrzyńskiej.

Kaszczorek charakteryzuje zabudowa jednorodzinna. Znajduje się tu drugi w Toruniu park etnograficzny (zobacz tutaj) - oddział Muzeum Etnograficznego. Ponadto gospodarstwo agroturystyczne wraz z ośrodkiem jazdy konnej, a także zabytek gotycki - średniowieczny kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego.
W Kaszczorku odkryto cmentarzysko pochodzące z okresu lateńskiego (ok. 400 lat p.n.e. do 0 r.). Poza tym natrafiono tu na ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego.

 

Z centrum Torunia (z placu Św. Katarzyny) odległość do Kaszczorka wynosi ok. 7 km w kierunku wschodnim. Złotoria znajduje się dalej: 9,5 km od placu Teatralnego.
Autobus linii nr 113 kursuje z placu Św. Katarzyny do Złotorii przez Kaszczorek (podróż trwa 27 min.), dodatkowo do Kaszczorka jeździ też autobus linii nr 122 z Obrowa.

Rozkład jazdy tutaj

 

Kaszczorek wykształcił się z północnej części Złotorii, leżącej pierwotnie po obu brzegach Drwęcy, tzn. na Ziemi Dobrzyńskiej (brzeg południowy) i na Ziemi Chełmińskiej (brzeg północny). W związku z tym, że Złotoria od "najdawniejszych czasów należała do diecezji włocławskiej" (kujawskiej; dokument z 1242 r.) to północna jej część (późniejszy Kaszczorek) nie została wraz z całą Ziemią Chełmińską przekazana Krzyżakom, ale pozostała jako własność biskupów kujawskich aż do rozbiorów (1772 r.) - mimo to administracyjnie Kaszczorek należał do diecezji chełmińskiej. Również pomimo własności biskupów włocławskich sołtysami w Kaszczorku byli mieszczanie toruńscy. Jeden z nich, Christoph von Gierken przekazał w 1509 r. sołectwo miastu Toruniowi.
Po 1293 r. biskup włocławski Wisław osadził tu został zakon Begardów (Biczowników Bożych), którzy zbudowali tu kościół i klasztor, wymienione w dokumencie z 1318 r. Zgromadzenie Begardów w Kaszczorku było prawdopodobnie jedynym stałym konwentem tego typu na ziemiach polskich. Założyli tu także winnicę, ogród, sad i użytkowali pobliską łąkę. Nad Begardami tutejszymi opiekę sprawowali toruńscy Dominikanie, na co wskazują późniejsze fakty. Najprawdopodobniej od tego klasztoru wywodzi się nazwa Kaszczorek (nazwa Clostirchin w dokumencie z 1389 r.). W 1320 r. w Brześciu Kujawskim odbyła się rozprawa sądowa przeciwko Begardom z Kaszczorka, wniesiona przez biskupa kujawskiego Gerwarda. W 1321 r. papież Jan XXII potwierdził wyrok z Brześcia, co oznaczało opuszczenie przez begardów Kaszczorka. Przeniesiono ich do dóbr biskupich Dobrzejewic (na Ziemi Dobrzyńskiej, 18 km na wsch. od Torunia). W 1321 r. parafia i klasztor zostały przekazane Dominikanom toruńskim, którzy zarządzali nią do 1819 r., odkąd jest to kościół parafialny.

W XVIII wieku istniały w Kaszczorku dwa folwarki, z których jeden należał do biskupa włocławskiego, drugi do Dominikanów. W granice Torunia Kaszczorek został włączony w 1976 r.

Już od pocz. XV w. na słonecznych południowych stokach w Kaszczorku uprawiano winorośl (zobacz: Uprawa winorośli w dawnym Toruniu). Winnice tutejsze, jak i inne wokół Torunia należały głównie do patrycjatu toruńskiego. Na pocz. XV w. właścicielem winnicy w Kaszczorku był m.in. Lucas Watzenrode, wuj Mikołaja Kopernika, a od 1464 r. Mikołaj Kopernik ojciec.

 

Jak przystało na leciwe osiedle, tak i Kaszczorek posiada swoje legendy. 
Wg jednej z nich nazwa pochodzi od zamieszkującego tu, u ujścia Drwęcy od niepamiętnych czasów, wodnika Kaszczorka. Pewnej gorącej nocy, gdy Księżyc zapragnął napić się wody z Drwęcy, ten go schwytał i uwięził na dnie rzeki. W Toruniu zapanowały ciemności, a sytuację postanowił ratować syn ratuszowego trębacza - Klimek, któremu cudowną różdżkę podarowała królowa otchłani podwodnych Wisły - Wiślina, martwiąc się o los Księżyca. Klimek różdżką otworzył wody Drwęcy, uwolnił spętany Księżyc, zabrał przy okazji Kaszczorkowi część skarbu, z którego następnie wykuł dwie złote korony - jedną podarował Wiślinie, a drugą umieścił na iglicy wieży ratuszowej. I byłaby ona tam do dziś, gdyby nie pożar wieży w 1703 roku.

 

Wieś była wzmiankowana po raz pierwszy w 1242 roku jako "odwieczna własność biskupów kujawskich"; lokowana w 1262 roku. W 1363 roku Dobiesław, zw. Miodek, z Miodus na Mazowszu, kupił wójtostwo Złotoria za 80 grzywien złotych praskich. Posiadał on w Złotorii 80 łanów ziemi, prawo warzenia i szynkowania piwa dla całych dóbr książęcych, prawo pobierania cła na Drwęcy od spławianego drewna, a także polowania w lasach książęcych.
W 1363 roku, za króla Kazimierza Wielkiego, wzniesiono tu gotycki zamek (przy ujściu Drwęcy do Wisły), w celu ochrony granicy z, należącą już do państwa krzyżackiego, Ziemią Chełmińską.
Do ruin zamku dojście drogą polną w prawo idąc od Kaszczorka, wzdłuż Drwęcy.
Obecnie zachowana część zamku (część wieży i murów przedzamcza, zasypane piwnice) jest w ruinie, stale podmywana przez wody Wisły (przepływającej tuż pod murami).

W Złotorii znajduje się ponadto inny zabytek: kościół św. Wojciecha z 1904 r., zbudowany w stylu neogotyckim na miejscu starszego, drewnianego rozebranego w 1807 roku przez wojska napoleońskie podczas oblężenia Torunia (zobacz: Toruń napoleoński. Napoleon w Toruniu). W ołtarzu głównym znajdują elementy pochodzące z rozebranego toruńskiego kościoła św. Mikołaja.

 

Kościół gotycki, malowniczo położony jest w otoczeniu zieleni, pod skarpą, co dodaje nastrojowego uroku.
Wzmiankowany po raz pierwszy w 1321 r. (choć istniał wcześniej na miejscu starszego). Gotycki, wzniesiony na pocz. XIV lub w końcu XIII w. Po spustoszeniu w czasie reformacji został odnowiony po 1587 r., powiększony o wieżę w okresie barokou - w 1698 r. Po spaleniu w 1966 r. odbudowany w 1972 r.
Ceglany (z użyciem kamieni), halowy, orientowany, o trójbocznie zamkniętej części prezbiterialnej i kwadratowej, drewniano-szkieletowej wieży od zachodu. Więcej >>>

 

Skansen na Kaszczorku, położony u ujścia Drwęcy do Wisły, dokumentuje zabytki w ich naturalnym krajobrazie i otoczeniu, w miejscu autentycznego ich powstania (zagroda powstała w drugiej połowie XVIII w.); to dodaje atrakcyjności.
Głównym obiektem tej dawnej zagrody, jak również obecnie odtwarzanej przez pracowników muzeum - jest drewniana chata z końca XVIII w., zabezpieczona in situ. Oznacza to, że została poddana konserwacji w tym samym miejscu, w którym kiedyś ją wybudowano. Pozostałe budynki: stodoła, obora, szałer, szopa zostały przeniesione z terenu Ziemi Chełmińskiej. Są posadowione w miejscu takich samych obiektów, które kiedyś w zagrodzie się znajdowały, ale nie zachowały się do naszych czasów. Dzięki tym staraniom udało się odtworzyć charakter zagrody z końca XIX w. Poniżej tejże zagrody usytuowana jest druga część skansenu, gdzie znajdują się obiekty architektury związane z pracą rybaków i wodniaków: Więcej >>>

 

Ruiny zamku w Złotorii są najbardziej na zachód wysuniętym miejscem historycznej Ziemi Dobrzyńskiej. Zamek zbudowano przy ujściu dwóch rzek stanowiących granicę tego regionu: Drwęcy do Wisły.
Zamek powstał na miejscu drewnianego grodu książąt mazowieckich po 1343 r., z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, w celu ochrony granicy Królestwa Polskiego z, należącą już do państwa krzyżackiego, Ziemią Chełmińską (na przeciwnym brzegu Drwęcy).
Obecnie zachowana część zamku (część wieży i murów przedzamcza, zasypane piwnice) jest w ruinie, stale podmywana przez wody Wisły (przepływającej tuż pod murami). Więcej >>>

 

W 1807 r. wojska francuskie oblegające Toruń (zobacz: Toruń napoleoński. Napoleon w Toruniu) rozebrały stary kościół stojący w Złotorii, wykorzystując pozyskane w ten sposób materiały jako budulec do fortyfikacji toruńskiej (zobacz: Historia obronności i fortyfikacji w Toruniu). Mieszkańcy Złotorii, aby nie pozostać bez kościoła, przenieśli do wsi kaplicę pustelniczą stojącą w pobliskim lesie. Jednak w 1821 r. kaplica spaliła się. W 1823 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła drewnianego. Pogarszający się jego stan zmusił do budowy nowej świątyni, tym razem murowanej, którą wzniesiono w 1906 r.
W prezbiterium umieszczono ołtarz z poprzedniego, drewnianego kościoła. Trafił on tutaj z toruńskiego kościoła dominikańskiego pw. św. Mikołaja, który rozebrano w 1834 r. Kolumny ołtarza pochodzą z przełomu XVI i XVII w., a figury zakonników dominikańskich z pocz. XVIII w. W ołtarzu obraz przedstawia Matkę Boską Śnieżną, a drugie, ruchome malowidło w ołtarzu pochodzi z pocz. XX w. i przedstawia patrona - św. Wojciecha.
Pozostałe wyposażenie kościoła wykonano od nowa. Ołtarze boczne i ambonę wykonano w 1910 r. 
Podczas II wojny światowej zrabowano obydwa dzwony, które przeznaczono na materiały do produkcji wojennej, a kościół pełnił też funkcję magazynu dla zabytków przeniesionych tu z kościołów toruńskich. Budynek uległ też zniszczeniom w wyniku działań wojennych wojsk radzieckich, najwięcej ucierpiała wieża, dach i organy.