Ratusz Staromiejski przed 1703 r.

Zniszczenie toruńskiego Ratusza Staromiejskiego w 1703 r. jest jedną z największych strat jaką poniósł Toruń w zakresie swojego dziedzictwa historycznego. Spośród wszystkich dawnych a nieistniejących dziś obiektów Ratusz odzwierciedlał wyjątkowy autonomiczny status i rangę Torunia przedrozbiorowego oraz jego dawną siłę ekonomiczną i polityczną. 

 
Dzisiejszy imponujący swoim rozmachem oraz doskonałą architekturą i wyważoną proporcją toruński Ratusz Staromiejski niestety nie dorównuje urodzie i potędze Ratusza sprzed 1703 roku. Jest ledwie cieniem swej dawnej świetności. W tymże roku we wrześniu bowiem miał miejsce dotkliwy, regularny atak wojsk szwedzkich na Toruń, będący wtedy główną twierdzą polsko-saską w Prusach Królewskich. Ostrzeliwujący Toruń Szwedzi spowodowali największe w historii miasta zniszczenia w jego substancji materialnej. Nigdy wcześniej ani nigdy później Toruń nie doznał tak znaczących strat wojennych.
 
Intensywny ostrzał rozpoczął się 24. września, w poniedziałek, około godziny 16. Zbombardowano głównie okolice Rynku Staromiejskiego, gdzie spaleniu uległ dach, szczyty, wieża i częściowo wnętrza wspaniałego Ratusza Staromiejskiego, a także Dwór Artusa, zburzonych zostało około 20 kamienic, z czego całkowicie najokazalsze w zachodniej pierzei Rynku i przy ul. Różanej. Zniszczeniom uległ też w części klasztor Dominikanów na Nowym Mieście, gdzie znajdowało się wiele prochu.
Nigdy wcześniej, ani nigdy później miasto nie zostało tak bardzo zniszczone. Pozostały przez wiele lat w częściowej ruinie Ratusz odbudowano dopiero w 1738 roku, w wystroju dalekim od dawnej świetności, choć i tak na wysokim poziomie artystycznym.
► O dzisiejszym Ratuszu Staromiejskim tutaj
 
Swój ostateczny kształt przed zniszczeniem Ratusz uzyskał w wyniku późnorenesansowej (manierystycznej) przebudowy dokonanej w 1603 roku z inicjatywy światłego i wielce zasłużonego dla Torunia burmistrza Heinricha Strobanda (zobacz: Historia Ratusza Staromiejskiego). Jego zamierzeniem było uczynić z Ratusza najbardziej doniosłą taką budowlę w tej części Europy.
 
Jak w 1603 r. rozbudowano Ratusz?
Według projektu sprowadzonego do Torunia jednego z najbardziej znanych ówczesnych architektów północnoeuropejskich, Antona van Opberghena:
  • podwyższono o jedno piętro cały budnynek, umiejętnie je komponując z dolną gotycką częścią poprzez zachowanie i podwyższenie gotyckiego rytmu istniejących już elewacji (z wnękami zakończonymi spłaszczonym łukiem, tzw. Tudorów);
  • dodano narożnikowe wieżyczki z piaskowca,
  • a na każdej z czterech fasad: bogato zdobione 3-kondygnacyjne manierystyczne szczyty 
  • przebudowano i zmieniono wystrój sal pierwszego piętra z Salą Rady na czele (wyposażając je w okazałe portale i malowidła m.in. znakomitego malarza Antona Möllera),
  • zmieniono również średniowieczne otwory okienne na okna typu holenderskiego z kamiennymi podziałami.
 
Makieta Ratusza Staromiejskiego pokazująca jego wygląd sprzed zniszczenia przez Szwedów w 1703 r.
 
 

Zwieńczenie wieży w postaci smukłego hełmu

Z zewnątrz najbardziej charakterystycznymi elementami potężnego Ratusza, dziś już nieistniejącymi były: hełm wieżowy w postaci wysokiej iglicy oraz ozdobne szczyty umieszczone na osiach każdej z czterech fasad.

Wieża ratuszowa od 1430 r. zakończona była wysokim, spiczastym hełmem zakończonym formą latarni z iglicą zwieńczoną chorągiewką. Ponadto naroża wieży zwieńczone były mniejszymi hełmami.
W 1593 r. ozdobny gotycki hełm wieży był remontowany i pomalowany na zielono. Na wierzchołku iglicy hełmu znajdowała się złota korona, symbolizująca niezależność toruńskiej republiki mieszczańskiej (Respublicae Thorunensis), a nad nią była chorągiewka blaszana. W 1615 r. hełm wieży pokryto nową blachą ołowianą i w 1619 r. ponownie pomalowano.
Hełmy czterech narożnych wieżyczek wieży w 1615 r. zostały zmienione z gotyckich na współczesne manierystyczne o formach bardziej „miękkich” – cebulastych. One również zakończone były chorągiewkami.
Na wieży, u podstawy hełmu, znajdował się – istniejący do dziś - „taras widokowy”, na którym fleciści wygrywali różne melodie i rożnych porach dnia. Taras ten miał również funkcje obserwacyjne, skąd można było wypatrzeć np. zagrożenie pożarowe czy inne niebezpieczeństwa.
 
W ten sposób wieża wyglądała niezwykle imponująco. Była jednocześnie wyrazem samostanowienia, autonomii władzy Torunia i jej niezależności od centralnej polskiej władzy królewskiej.
Stan taki, wraz z pięknie zdobionymi szczytami (ich opis wyżej), dokładnie prezentują rysunki Ratusza wykonane przez Georga Friedricha Steinera, znanego XVIII-wiecznego rysownika toruńskiego.
 
W związku ze zbliżającą się w 2003 roku 300. rocznicą zniszczenia Ratusza przez Szwedów, pojawiły się w Toruniu propozycje odbudowy zniszczonego nakrycia wieży - hełmu. Przywrócenie oryginalnego stanu (planowane jeszcze w czasie XVIII-wiecznej odnowy, ale z powodu braku środków finansowych zaniechane) spowodowałoby, że Ratusz odzyskałby choć w części swój dawny wyraz, powagę i niepowtarzalny urok. Niestety władze miasta nie doprowadziły do odbudowy, a duże pieniądze wydano na wielką i huczną uroczystość rocznicową z fajerwerkami i z udziałem ambasadora Szwecji...
 
 

Manierystyczne szczyty na osiach fasad

Zbudowane na pocz. XVII w. szczyty na osiach każdej z elewacji Ratusza były znakomitym przykładem panującego wówczas w Toruniu stylu manieryzmu niderlandzkiego. Styl ten był popularny tutaj, a jednocześnie nie był spotykany w miastach polskich; w Toruniu i pozostałych dwóch wielkich miastach pruskich traktowany był jako symbol niezależności i wolności (też wolności wyznania protestanckiego, które Toruń przywilejem króla Zygmunta II Augusta posiadał od 1558 r.), w przeciwieństwie do renesansu i baroku włoskiego, będącego stylem katolickim, sarmackim (szlachta znana z ograniczania praw miast) i polskim (zobacz: Architektura Torunia).
 
Szczyty te były rozbudowanymi architektonicznie formami o 4 kondygnacjach, dzielonymi pionowo piaskowcowymi półkolumnami oraz poziomo piaskowcowymi profilowanymi fryzami i gzymsami. Wsporniki kolumn i ich cokoły ozdobiono maszkaronami. Szczyty zwieńczono kamiennymi sterczynami i figurami alegorycznymi Sprawiedliwości, Pobożności, Miłosierdzia, Pokoju, Męstwa oraz aniołmi z herbem Torunia.
Również elewacje Ratusza od strony dziedzińca posiadały szczyty. Były one jednak skromniejsze i mniejsze od szczytów ścian zewnętrznych.
Do dziś najlepiej zachował się szczyt od strony dziedzińca fasady południowej. Szczyty zewnętrzne zostały natomiast zniszczone całkowicie, najmniej szczyt półniocny, który jednak daleki jest od swej pierwotnej formy. Zachowały się z niego dwie kondygnacje.Widoczne na nim są dwie półkolumny w dolnej części zdobione ornamentem okuciowym, wyżej żłobkowane i kapitelach doryckich. Wsporniki podpierające kolumny są dekorowane główkami ludzkimi i maszkaronami, a wspierające je konsole głowami lwów.
 
 
 

Sala Rady (Senatu) i inne wnętrza

Sala Rady przed 1703 r. była najwytworniej ozdobionym pomieszczeniem w toruńskim Ratuszu Staromiejskim. Wyposażona w 1603 r. uległa niestety całkowitemu zniszczeniu sto lat później.
Bogate dekoracje jej 12-dzielnego stropu nasycone alegoriami wyrażały najistotniejsze treści toruńskiej polityki, wzór miasta idealnego i idealnie rządzonego przez światłą i sprawiedliwą Radę. Podkreślały samostanowienie i niezależność władzy w Toruniu.
To szczytowe osiągnięcie sztuki o treściach północnoeuropejskiego humanizmu protestanckiego w Toruniu i jedno z najwybitniejszych i najbardziej wyjątkowych dzieł renesansowych w skali Europy.

Poprzez wspaniałość swojego wyposażenia Sala Rady miała być pomieszczeniem odpowiadającym randze i aspiracjom nowożytnego Torunia. Twórca bogatego i skomplikowanego programu ikonograficznego - najwybitniejszy burmistrz Torunia Heinrich Stroband oraz artyści z jednym z najznakomitszych malarzy XVI i XVII w., Antonem Möllerem na czele, stworzyli na pocz. XVII w. wnętrze, które było połączeniem toruńskości, protestantyzmu i wspaniałości, wykonanym w stylu manieryzmu niderlandzkiego na bardzo dobrym poziomie artystycznym.
► Więcej o Sali Rady (Senatu) >>>
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj