Kościół Krzyża Św. w Toruniu-Kaszczorku
Zawsze w swojej historii katolicki.
|
Kościół gotycki, malowniczo położony jest w otoczeniu zieleni, pod skarpą, co dodaje nastrojowego uroku.
Wzmiankowany po raz pierwszy w 1321 r. (choć istniał wcześniej na miejscu starszego). Gotycki, wzniesiony na pocz. XIV lub w końcu XIII w. Po spustoszeniu w czasie reformacji został odnowiony po 1587 r., powiększony o wieżę w okresie barokou - w 1698 r. Po spaleniu w 1966 r. odbudowany w 1972 r. Ceglany (z użyciem kamieni), halowy, orientowany, o trójbocznie zamkniętej części prezbiterialnej i kwadratowej, drewniano-szkieletowej wieży od zachodu.
Wnętrze kryte stropem płaskim. Wyposażenie renesansowe i barokowe uległo spaleniu w 1966 r. (m.in. 3 ołtarze, w tym główny, ambona oraz drewniana chrzcielnica), zachowała się jedynie gotycka figura św. Wojciecha z końca XIV w, granitowa kropielnica (ob. chrzcielnica) z XV-XVI w., barokowe figury św. Augustyna, św. Hieronima z XVIII w. i in. O początkach budowy kościoła nie wiadomo wiele. Z konstrukcji budynku wynika, że obecny kościół stanowi jedynie prezbiterium dla planowanego większego założenia. Być może budowę obecnego kościoła rozpoczęli dominikanie toruńscy, którzy otrzymali wcześniejszy zespół klasztorno-kościelny po rozwiązanym w 1320 r. zakonie begardów (biczowników) i władali nim następnie aż do rozwiązania zgromadzenia 1819 r.  |
 INFOLokalizacja
Toruń-Kaszczorek, ul. Wieżowa 10
6,2 km na wsch. od Rynku Staromiejskiego
Zwiedzanie
Najlepszym momentem na wejścia do kościoła są okolice mszy św., gdyż w pozostałym czasie kościół bywa zamknięty. Jednak po pożarze w 1966 r. największą wartością pozostała architektura zewnętrzna budynku. Kościół ten jest jedną z atrakcji Kaszczorka i Złotorii i wizyta tutaj zwykle połączona jest z odwiedzaniem pozostałych ciekawych miejsc dzielnicy. Godziny mszy św.:
dni powszednie: 18.00
niedziele i święta: 8.15, 10.15, 11.30.
|
Chociaż położony ok. 6 km od średniowiecznego toruńskiego Starego Miasta, to jest jednym ze średniowiecznych kościołów w Toruniu. Przedrozbiorowy Toruń liczył 9 średniowiecznych świątyń, dziś tylko 4, z których właśnie ten leży najdalej i dopiero w 1976 r. został włączony w granice Torunia.
Początki jego wiążą się z mało znanym na ziemiach polskich świeckim stowarzyszeniem religijnym Begardów (wywodzącym się od franciszkanów), który po roku 1293 został tu osadzony przez biskupa kujawskiego Wisława. Tereny tutejsze leżały bowiem w posiadłościach diecezji kujawskiej, w przeciwieństwie do Torunia, leżącego wówczas w diecezji chełmińskiej, a na dodatek - leżały na terenie państwa krzyżackiego, w przeciwieństwie do siedziby biskupa kujawskiego.
W momencie przybycia begardów Kaszczorka jednak jeszcze nie było. Obszar przyszłego Kaszczorka należał wtedy do Złotorii – wsi położonej na drugim (południowym) brzegu Drwęcy. Jednocześnie Drwęca była i jest rzeką graniczną między regionami: na południowym brzegu leży Ziemia Dobrzyńska (ze Złotorią), na północnym – Ziemia Chełmińska (z Kaszczorkiem i Toruniem).
Nazwa Kaszczorek wywodzić się ma od powstałego tu klasztoru braci Begardów. Jednocześnie jest to jedyna stała lokalizacja tego konwentu na ziemiach polskich.
Begardzi wznieśli w Kaszczorku też kościół i zabudowania gospodarcze. Założyli także winnicę, ogród, sad i użytkowali pobliską łąkę.
Żeńską odnogą Begardów były Beginki. Wspólnoty Beginek i Begardów wywodziły się z Niderlandów, gdzie zaczęły powstawać w 1. poł. XIII w. Ostatnia beginka zmarła w 2013 r. w Belgii, kończąc tym samym 800-letnią tradycję. Dziś najlepiej zachowanym beginażem (zespołem klasztorno-kościelnym Beginek) jest ten w Brugii, zajmowany przez benedyktynki, gdzie zorganizowano też muzeum.
Wspólnoty te były autonomiczne i rządziły się własnymi, specyficznymi dla danej wspólnoty prawami, posiadały swojego przełożonego domu, utrzymywały się z własnej pracy, posiadały wspólną kasę, budynki (beginaty/beginaże), wspólne posiłki i nabożeństwa. Niektóre wspólnoty odeszły od doktryny katolickiej i znalazły się pod wpływem myśli albigensów oraz Braci i Sióstr Wolnego Ducha, który to ruch uznany przez Kościół katolicki jako herezja, rozwijał się w tym czasie w rejonie Kolonii.
W 1311 r. papież Klemens V oskarżył ruch Beginek i Begardów o rozprzestrzenianie herezji. Papieski dekret potępiający i kasujący nie objął zakazem wspólnot w Niderlandach, oszczędzając je w ten sposób przed prześladowaniami, które zapoczątkowały schyłek ruchu w pozostałej części Europy.
Z podtoruńskiego Kaszczorka Begardzi zostali usunięci przez następcę Wisława – bpa kujawskiego Gerwarda – w roku 1320 lub 1321 i osadzeni w Dobrzejewicach (na Ziemi Dobrzyńskiej, ok. 18 km na wsch. od Torunia), gdzie biskup uposażył ich 10 łanami ziemi, z których połowę dochodu mogli zatrzymać dla siebie. Łany te wolno im było jednak sprzedać.
Odchodząc z Kaszczorka bracia zrzekli się swoich praw do miejsca, pustelni, kościoła i klasztoru z przyległościami. Na znak zrzeczenia złożyli na ręce biskupich sędziów kaptur. Ci zaś przywrócili obecnego bpa Gerwarda w posiadanie tychże dóbr poprzez przekazanie mu owego kaptura.
Bracia podarowali też relikwie drzewa Krzyża Świętego, które znajdowały się w ich kościele, oraz znajdujące się tam że prosto zdobiony ołtarz i dzwon.
Patronat nad dotychczasowym kościołem Begardów w Kaszczorku został przekazany Dominikanom z Nowego Miasta Torunia, którzy zarządzali nim do 1819 r., odkąd jest to kościół parafialny.
O początkach budowy kościoła nie wiadomo wiele. Z konstrukcji budynku wynika, że obecny kościół stanowi jedynie prezbiterium dla planowanego większego założenia.
Być może budowę obecnego kościoła rozpoczęli dominikanie toruńscy, którzy otrzymali wcześniejszy zespół klasztorno-kościelny po rozwiązanym w 1320 r. zakonie begardów.
