Rola Torunia w państwie krzyżackim
Krzyżacy lokując swoje pierwsze miasto - Toruń - nie zakładali, iż już wkrótce stanie się ono tak znaczącym i dynamicznym ośrodkiem miejskim, zarówno pod względem gospodarczym ludnościowym, kulturalnym, jak i przede wszystkim politycznym państwa krzyżackiego. Początkowo przewidywano wyższą rangę dla Chełmna, któremu wyznaczono rolę miasta stołecznego.
Jednak o nadzwyczaj szybkim tempie rozwoju Torunia okresu krzyżackiego, poza korzystnymi przywilejami dla nowych mieszkańców-kolonistów niemieckojęzycznych, zdecydowało przede wszystkim jego doskonałe położenie - nad żeglowną Wisłą, w skupieniu lądowych dalekosiężnych szlaków handlowych, na południowym skraju państwa krzyżackiego. Takie położenie miasta przyczyniło się nie tylko do jego rozwoju ludnościowego, gospodarczego, ekonomicznego, ale też wzrostu jego znaczenia politycznego. Rozwój Torunia nie tylko powiększył niemal o drugie tyle jego powierzchnię już w połowie XIII wieku (>>>), ale doprowadził do powstania nowego, sąsiedzkiego ośrodka miejskiego - Nowego Miasta Torunia w 1264 roku oraz pierścienia licznych przedmieść wokół.
Jednak o nadzwyczaj szybkim tempie rozwoju Torunia okresu krzyżackiego, poza korzystnymi przywilejami dla nowych mieszkańców-kolonistów niemieckojęzycznych, zdecydowało przede wszystkim jego doskonałe położenie - nad żeglowną Wisłą, w skupieniu lądowych dalekosiężnych szlaków handlowych, na południowym skraju państwa krzyżackiego. Takie położenie miasta przyczyniło się nie tylko do jego rozwoju ludnościowego, gospodarczego, ekonomicznego, ale też wzrostu jego znaczenia politycznego. Rozwój Torunia nie tylko powiększył niemal o drugie tyle jego powierzchnię już w połowie XIII wieku (>>>), ale doprowadził do powstania nowego, sąsiedzkiego ośrodka miejskiego - Nowego Miasta Torunia w 1264 roku oraz pierścienia licznych przedmieść wokół.
Przez Toruń przebiegała w XIII w. główna droga zaopatrzenia państwa krzyżackiego. Tędy też docierali koloniści niemieccy oraz ludność napływowa z ziem polskich i z południa, wszyscy zachęceni do osiedlania się w nowo powstałym, powiększającym się mieście oraz terytoriach zajmowanych przez Krzyżaków.
Toruń był węzłem dalekosiężnych szlaków: 1) lądowych (z południa, zachodu, wschodu nad Bałtyk i do ziem nadbałtyckich) i 2) wodnego Wisły, który łączył Toruń z Mazowszem, Małopolską z jednej oraz przez Bałtyk i Morze Północne z krajami nadmorskimi Europy północnej z drugiej strony (torunianie utrzymywali z tymi obszarami bezpośrednie kontakty handlowe, a z miastami Flandrii oraz miastami Hanzy także kontakty kulturowe).
Z punktu widzenia geograficznego ponadto był Toruń określany ówcześnie (jak i później - w czasach nowożytnych) "bramą Prus" - nadgranicznym i najdalej na południe wysuniętym miastem państwa krzyżackiego. Każdy udający się z Polski (z południa) do Prus (państwa krzyżackiego) wkraczał na ten obszar przez Toruń. Takie położenie wiązało się z przenikaniem do państwa krzyżackiego nowych idei oraz prądów artystycznych przez Toruń - w XIV w. Toruń stał się czołowym ośrodkiem twórczości artystycznej państwa krzyżackiego, w którym wśród wielu wpływów europejskich widoczne są wyraźnie wpływy z przodującego wówczas artystycznie dworu w Pradze (zobacz: Zabytki sztuki toruńskiej).
Toruń także stał się naturalną bazą dla różnego rodzaju spotkań i wydarzeń politycznych. Było to na tyle wielkie i dobrze wyposażone miasto, aby odpowiednio podejmować częste i liczne wizyty dostojników państwowych łącznie z królami. To właśnie w Toruniu podpisano trzy najważniejsze układy pokojowe polsko-krzyżackie (I pokój toruński 1411 r., II pokój toruński 1466 r., rozejm toruński 1521 r.). Tu odbyły się liczne rozmowy, dysputy i narady związane ze sprawami krzyżackimi, zarówno w okresie przed, jak i po wspomnianych układach. Toruń także jako ważne miasto państwa przytwierdzał swoje pieczęcie do niektórych dokumentów państwowych czy traktatów międzynarodowych.
Wprawdzie do czasu klęski Zakonu pod Grunwaldem w 1410 roku i innych sukcesów wojsk króla Władysława Jagiełły, Toruń i jego mieszkańcy był biernym świadkiem wydarzeń. Dopiero te wydarzenia stworzyły dla Torunia szansę włączenia się w bieg wydarzeń jako samodzielnego czynnika politycznego, mającego ważne i liczące się zdanie, wpływającego na bieg wydarzeń.
Wprawdzie do czasu klęski Zakonu pod Grunwaldem w 1410 roku i innych sukcesów wojsk króla Władysława Jagiełły, Toruń i jego mieszkańcy był biernym świadkiem wydarzeń. Dopiero te wydarzenia stworzyły dla Torunia szansę włączenia się w bieg wydarzeń jako samodzielnego czynnika politycznego, mającego ważne i liczące się zdanie, wpływającego na bieg wydarzeń.
Poza rolą jednego z największych ludnościowo, ekonomicznie i kulturalnie miast państwa krzyżackiego, Toruń odgrywał również jedną z najważniejszych ról politycznych, a w zakresie buntu antykrzyżackiego, doprowadzenia do wypowiedzenia Krzyżakom posłuszeństwa i włączenia Prus do Królestwa Polskiego w 1454 r. odegrał rolę przodującą (szerzej o tym: Toruń buntuje się przeciwko Krzyżakom).
Od początku założenia Torunia podejmowane były w tym mieście liczne działania prowadzące do zawarcia porozumień między różnymi stronami toczącymi rozmaite konflikty; dochodziło do pertraktacji, spotkań wysłanników, delegacji stron, w tym najwyżśzych władz państwowych. W okresie przynależności Torunia do państwa krzyżackiego (do 1466 r.) zawarto w Toruniu 10 poświadczonych porozumień kończących spory między podmiotami zewnętrznymi (biskupami, wielkimi mistrzami krzyżackimi, królami polskimi).
Np. w 1246 r. doszło w Toruniu do ugody między miastem Lubeką a zakonem krzyżackim zawartej przy udziale biskupa chełmińskiego Heidenreicha; w 1259 r. zawarto porozumienie między biskupem płockim Andrzejem a biskupem chełmińskim Heidenreichem. W 1263 r. legat papieski w Prusach biskup warmiński Anzelm potwierdził moc prawną wcześniejszego układu między mistrzem zakonu Anno von Sangerhausen a biskupem sambijskim Heinrichem. Z kolei po zawartym w 1435 r. polsko-krzyżackim pokoju w Brześciu Kujawskim odbywały się w Toruniu 3 zjazdy sądowe realizujące ten traktat pokojowy rozstrzygając różne kwestie sporne.
► Zamek toruński jako jeden z najstarszych pełnił ważną rolę w strukturze administracyjnej państwa. Od 1. poł. XV w. komturowie toruńscy zaliczali się do wąskiego grona zaufanych doradców wielkich mistrzów.
Pełnił istotną rolę także jako zamek nadgraniczny – punkt inwigilacji ziem polskich.
Pełnił istotną rolę także jako zamek nadgraniczny – punkt inwigilacji ziem polskich.
► W 1433 r.: odbył się w Toruniu zjazd przedstawicieli stanów pruskich, w czasie którego burmistrz toruński Hermann Rusop wezwał wielkiego mistrza do zawarcia pokoju z Polską; jednocześnie zagroził, że w przeciwnym razie "społeczeństwo samo o pokój się zatroszczy i poszuka sobie takiego władcy, który zapewni bezpieczeństwo".
Było to wyrazem silnej pozycji politycznej Torunia, coraz odważniej występującego w obronie naruszanych przez Krzyżaków praw.
► W 1440 r.: burmistrzowie Starego Miasta Torunia Johan Huxer i Herman Rusop byli jednymi z twórców Związku Pruskiego; koncept przygotowany przez Radę Starego Miasta Torunia stał się podstawą aktu erekcyjnego Związku Pruskiego; Tajna Rada – stała reprezentacja Związku siedzibę miała w Toruniu.
► W 1453 r.: Tajna Rada Związku Pruskiego pod wybitnym wpływem Starego Miasta Torunia i Chełmna, także przy poparciu rady Głównego Miasta Gdańska, rozwinęła przygotowania do zbrojnego powstania przeciw Zakonowi w całym państwie i do poddania się królowi polskiemu z zagwarantowaniem określonych przywilejów prawno-ustrojowych.
Ale też w tym samym czasie Krzyżacy werbowali mieszczan toruńskich na szpiegów do Polski: Pietrasz Schelig (szpieg 1410-30) pochodzący z Sieradza, ławnik i rajca toruński, Albrecht Rebber.
Przykłady wydarzeń politycznych z udziałem różnych zewnętrznych stron, mające miejsce w Toruniu w okresie państwa krzyżackiego:
1255
układ między mistrzem krajowym pruskim a biskupem chełmińskim Heidenreichem oraz rycerzami chełmińskimi dot. kształtu i zasad opłacania dzisięciny z majątków położonych w Ziemi Chełmińskiej
1289
porozumienie między biskupem płockim Tomaszem i biskupem chełmińskim Wernerem przy arbitrażu papieskim reprezentewanym przez dziekana łęczyckiego Piotra
1303
ugoda między biskupem chełmińskim Hermannem i kapituła chełmżyńską z mistrzem krajowym pruskim Konradem Sack kończąca spór dot. rozgraniczenie wzajemnych władztw w ziemi lubawskiej i Saśni.
1304
traktat o zastawieniu Krzyżakom Ziemi Michałowskiej
1306
zawarcie rozejmu czesko-kujawskiego
lata 30. XIV w.
w Toruniu w sprawach krzyżackich przebywali królowie czescy - Jan Luksemburski oraz Karol IV (w marcu 1329 r. Jan Luksemburski zawarł w Toruniu z wielkim mistrzem Wernerem von Orseln układ przeciw królowi polskiemu Władysławowi Łokietkowi, który wcześniej zaatakował Krzyżaków najeżdżając Ziemię Chełmińską. Jan Luksemburski (jako tytularny, nie koronowany) król Polski nadał Krzyżakom formalnie Pomorze Gdańskie, co wzmocniło krzyżackie prawa do tej dzielnicy)
1330
ustanowienie ugody między biskupem kujawskim Mateuszem a wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego, Wernerem von Orseln, do której doszło w wyniku prowadzonych rónież w Toruniu mediacji z udziałem biskpów: płockiego Floriana, chełmińskiego Ottona i pomezańskiego Rudolfa
1331
w czasie wypraw krzyżackich na Kujawy i Wielkopolskę Toruń stanowił bazę wypadową
1333. 04. 18.
przedłużono do Zielonych Świąt 1334 r. zawarte przez Władysława Łokietka rok wcześniej zawieszenie broni
1339
w marcu w ramach procesu warszawskiego przeciw Krzyżakom, na przedzamczu toruńskiego zamku krzyżackego odbyły się rokowania między sędziami papieskimi a Krzyżakami dot. pretensji Kazimierza Wielkiego do Pomorza.
traktat o zastawieniu Krzyżakom Ziemi Michałowskiej
1306
zawarcie rozejmu czesko-kujawskiego
lata 30. XIV w.
w Toruniu w sprawach krzyżackich przebywali królowie czescy - Jan Luksemburski oraz Karol IV (w marcu 1329 r. Jan Luksemburski zawarł w Toruniu z wielkim mistrzem Wernerem von Orseln układ przeciw królowi polskiemu Władysławowi Łokietkowi, który wcześniej zaatakował Krzyżaków najeżdżając Ziemię Chełmińską. Jan Luksemburski (jako tytularny, nie koronowany) król Polski nadał Krzyżakom formalnie Pomorze Gdańskie, co wzmocniło krzyżackie prawa do tej dzielnicy)
1330
ustanowienie ugody między biskupem kujawskim Mateuszem a wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego, Wernerem von Orseln, do której doszło w wyniku prowadzonych rónież w Toruniu mediacji z udziałem biskpów: płockiego Floriana, chełmińskiego Ottona i pomezańskiego Rudolfa
1331
w czasie wypraw krzyżackich na Kujawy i Wielkopolskę Toruń stanowił bazę wypadową
1333. 04. 18.
przedłużono do Zielonych Świąt 1334 r. zawarte przez Władysława Łokietka rok wcześniej zawieszenie broni
1339
w marcu w ramach procesu warszawskiego przeciw Krzyżakom, na przedzamczu toruńskiego zamku krzyżackego odbyły się rokowania między sędziami papieskimi a Krzyżakami dot. pretensji Kazimierza Wielkiego do Pomorza.
W rokowaniach brali również udział przedstawiciele toruńskich franciszkanów i dominikanów orazj rajcy Starego i Nowego Miasta Torunia.
1341
krzyżackie rokowania z poselstwami polskimi i węgierskimi w sprawie zwrotu Pomorza Polsce, w czasie których zmarł wielki mistrz Dietrich von Altenburg
1386
Stare Miasto Toruń przywiesiło swoją pieczęć do dokumentu przymierza zawartego przez wielkiego mistrza Konrada Zöllnera z książętami słupskimi Warcisławem VII i Bogusławem VIII.
Była to dość wyjątkowa sytuacja, bowiem Krzyżacy do momentu porażki pod Grunwaldem w 1410 r. nie uwzględniali udziału ani miast, ani innych stanów, przy układach międzynarodowych. Podobna sytuacja zdarzyła się jeszcze tylko dwa razy: w 1399 i 1408 r. trzy wielkie miasta pruskie (Toruń, Gdańsk, Elbląg) opieczętowały trwaktat o przyjaźni z Erykiem, królem duńskim, szwedzkim i norweskim. Dopiero I pokój toruński z 1411 r. został opieczętowany przez przedstawicieli 6 miast i 5 przedstawicieli rycerstwa, co stanowiło novum w praktyce dyplomatycznej Krzyżaków, a było wyrazem wzrastania roli stanów pruskich, z wielkimi miastami na czele.
1388
rokowania wielkiego mistrza krzyżackiego z królem polskim
1402, 1404, 1405
wizyty króla polskiego Władysława Jagiełły związane z pertraktacjami w sprawie wykupu Ziemi Dobrzyńskiej od Krzyżaków
1411. 02. 01.
zawarcie pierwszego pokoju toruńskiego polsko-krzyżackiego
1402, 1404, 1405
wizyty króla polskiego Władysława Jagiełły związane z pertraktacjami w sprawie wykupu Ziemi Dobrzyńskiej od Krzyżaków
1411. 02. 01.
zawarcie pierwszego pokoju toruńskiego polsko-krzyżackiego
1417
układ pokojowy zawarty między wielkim mistrzem Michaelem Küchmeistrem a biskupem kujawskim i księciem opolskim Janem Kropidłem i cała kapitułą kujawską
1418
delegacja króla polskiego spotkała się z delegacją krzyżacką prowadząc dwustronne rozmowy w sprawie kolejnego przedłużenia rozejmu z 1414 r.
1424,1425,1426,1429,1430
pobyty króla Władysława Jagiełły na zamku Dybów, gdzie prowadził rokowania z Krzyżakami
1433
zjazd przedstawicieli stanów pruskich, w czasie którego burmistrz toruński Hermann Rusop wezwał wielkiego mistrza do zawarcia pokoju z Polską; jednocześnie zagroził, że w przeciwnym razie "społeczeństwo samo o pokój się zatroszczy i poszuka sobie takiego władcy, który zapewni bezpieczeństwo"
1424,1425,1426,1429,1430
pobyty króla Władysława Jagiełły na zamku Dybów, gdzie prowadził rokowania z Krzyżakami
1433
zjazd przedstawicieli stanów pruskich, w czasie którego burmistrz toruński Hermann Rusop wezwał wielkiego mistrza do zawarcia pokoju z Polską; jednocześnie zagroził, że w przeciwnym razie "społeczeństwo samo o pokój się zatroszczy i poszuka sobie takiego władcy, który zapewni bezpieczeństwo"
1433
spotkanie delegacji krzyżackiej z biskupem warmińskim Franzem Kuhschmalzem i wielkim mistrzem Konradem von Erlichshausen na czele z delegacją króla polskiego (reprezentowaną przez legatów soboru bazylejskiego, biskupa parmeńskiego, prowincjonała lombardzkiego zakonu karmelitanów i radcy księcia sabaudzkiego) ws zawarcia układu pokojowego
1434
pertraktacje poprzedzające pokój w Brześciu Kujawskim (1435 r.), na podstawie którego m.in. Polska odzyskała okręg nieszawski, a kupcom pruskim zezwolono na swobodne kontakty handlowe z ziemiami polskimi
1434
pertraktacje poprzedzające pokój w Brześciu Kujawskim (1435 r.), na podstawie którego m.in. Polska odzyskała okręg nieszawski, a kupcom pruskim zezwolono na swobodne kontakty handlowe z ziemiami polskimi
1435
poselstwa polskie i krzyżąckie na spotkaniu 1 sierpnia dokonały wymiany głównych dokumentów traktatu pokojowego zawierającego treść porozumienia kończącego wojnę 1431-1435, zawartego w Brześciu Kujawskim
1452
wizyta w Toruniu króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka na zaproszenie wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena po rozmowach na Dybowie w sprawie handlu poddanych Polski i państwa krzyżackiego
1453
powstanie Tajnej Rady Związku Pruskiego w Toruniu, która rozpoczęła intensywne przygotowania do przejęcia władzy w kraju i poddania go Królestwu Polskiemu
1454. 02. 04.
Tajna Rada wysyłając z Torunia do Malborka "wielkie" poselstwo formalnie wypowiedziała wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu posłuszeństwo
1454. 02. 06.
mieszczanie Starego Miasta Torunia przypuścili szturm na zamek krzyżacki rozpoczynając tym samym ogólnopaństwowe antykrzyżackie powstanie.
1454. 02. 10.
Tajna Rada Związku Pruskiego wysłała z Torunia do Kazimierza Jagiellończyka poselstwo (m.in. Hansa von Baisen (Jana Bażyńskiego), burmistrza Starego Miasta Torunia Rutgera von Birken) z prośbą o przejęcie władzy nad Prusami, ale na określonych warunkach, zapewniających realny wpływ stanów pruskich na zarządzanie krajem; ponadto wielkie miasta pruskie (Toruń, Gdańsk, Elbląg) chciały uzyskać nadania terytorialne pokrzyżackie i swobody samorządowe; przedstawiciel Torunia dodatkowo miał domagać się zgody króla na zburzenie Nieszawy. Wysłane poselstwo oświadczyło królowi: "Ziemie nasze i nas samych do Królestwa Polskiego włączyliśmy"
1454. 04. 15.
przedstawiciele stanów pruskich złożyli w Toruniu przysięgę wysłannikom (m.in. kanclerzowi Janowi Koniecpolskiemu) króla Kazimierza Jagiellończyka. Wówczas też stanom wręczono przywilej inkorporacyjny Prus do Królestwa Polskiego.
1454. 05. 28.
rycerstwo i miasta Ziemi Chełmińskiej złożyły na Rynku Staromiejskim królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi uroczysty hołd wierności
1454-1466
wojna trzynastoletnia, w czasie której Toruń pełnił rolę głównego ośrodka dla stanów pruskich, a także dla królewskiej władzy polskiej, stanowiąc jej rezydencję w czasie działań wojennych. W efekcie do miasta przybywały różnorodne poselstwa zagraniczne z papieskimi legatami na czele, które podejmowały tutaj inicjatywy mediacyjne. Toruń uczestniczył w wojnie na płaszczyźnie militarnej, finansowej i dyplomatycznej.
1454. 07.
król Kazimierz Jagiellończyk przyjął w Ratuszu Staromiejskim posłów Rzeszy Niemieckiej, chcących zaniechania przez wojsko polskie oblężenia Malborka
1454. 09. 09.
Kazimierz Jagiellończyk opuścił Toruń udając się pod Chojnice, gdzie poniósł klęskę w bitwie z armią krzyżacką (18.09.). Z Torunia wysłano pod Chojnice działa i proch dla artylerii oblężniczej i polowej.
1454. 09. 25.
pobyt króla Kazimierza Jagiellończyka na zamku dybowskim, gdzie Rada toruńska na pocieszenie porażki pod Chojnicami ofiarowała mu 3 sztuki sukna angielskiego, zapewniając o swoim poparciu w dalszej walce z Krzyżakami.
1454. 11. 11-16.
na zamku Dybów Kazimierz Jagiellończyk wydał statuty nieszawskie
1454. 11.
armia pospolitego ruszenia przeszła mostem pontonowym Wisłę w Toruniu na bitwę pod Łasinem, skąd bezskutecznie wracała przez Toruń około 20 stycznia
1455. 09.
armia pospolitego ruszenia ponownie przekroczyła Wisłę w Toruniu w drodze pod Łasin, po porażce wracając przez Toruń Kazimierz Jagiellończyk pozostał tu do połowy grudnia
1456. 07.
rokowania na zamku dybowskim Kazimierza Jagiellończyka, posłów Polski i stanów pruskich z nieopłaconymi zaciężnymi krzyżackimi, którzy zaoferowali Polsce sprzedaż kilku zamków otrzymanych od Krzyżaków. W wyniku tego 3 dawnych zamków krzyżackich i miast z Malborkiem została przejętych przez Polskę w czerwcu 1457 r.
1457. 08. 26.
Kazimierz Jagiellończyk w zamian za ogromną pomoc Torunia w wojnie z Krzyżakami wystawił w Malborku przywileje dla Torunia (tzw. przywileje kazimierzowskie) zapewniające mu m.in. znaczne posiadłości ziemskie, prawo składu, prawo mennicze i szerokie swobody samorządowe. Podobne przywileje otrzymały pozostałe dwa wielkie miasta pruskie: Gdańsk i Elbląg
1458. 07.
armia pospolitego ruszenia znowu przekroczyła Wisłę w Toruniu zmierzając do Malborka zajętego przez siły krzyżackie. Po nieudanym ataku na zamek malborski król wracał przez Toruń w połowie października
1460. 09.
pobyt Kazimierza Jagiellończyka na zamku dybowskim, skąd kierował siłami zbrojnymi przeciw Krzyżakom opanowującym pobliskie Chełmno, Golub i Brodnicę. Tutaj też spełniając dawniejsze obietnice dla Torunia wydał zezwolenie na przeniesienie Nieszawy w górę Wisły, zyskując dalsze (też finansowe) poparcie torunian w wojnie.
1460. 11. 10
wojska toruńskie wraz z wojskami królewskimi rozpoczęły zakończone po 11 miesiącach sukcesem oblężenie zamku w Świeciu zajętego przez Krzyżaków. Zamek obsadzili torunianie czuwając nad szlakiem wiślanym z Torunia do Gdańska. Po ugodzie z królem torunianie współwładali zamkiem czerpiąc połowę dochodów do 1520 r.
1462. 07.
Kazimierz Jagiellończyk przebywał na zamku dybowskim wraz z królową Elżbietą oraz zaciężnymi przez 3 miesiące
1464. 07.
w Toruniu odbywały się rozmowy pokojowe polsko-krzyżackie przy rozjemstwie posłów lubeckich wraz z wysłannikami kilku miast meklemburskich i Lüneburga jako reprezentantami Hanzy. W okazałej delegacji polskiej uczestniczył m.in. Jan Długosz.
1465. 08. 18
komtur elbląski, Heinrich von Plauen proponuje Radzie miasta Torunia powrót do państwa krzyżackiego za oddanie miastu całej Ziemi Chełmińskiej na własność. Toruń wiernie trwając po stronie Królestwa Polskiego propozycję odrzucił, grożąc jednocześnie, że dalsi posłowie z podobnymi propozycjami będą utopieni.
1466. 09. 08.
rozpoczęcie pertraktacji pokojowych przy udziale czołowych radców Korony i Prus oraz uczonych ekspertów (m.in. Jana Długosza, Jakuba z Szadka) i pośrednictwie legata papieskiego, początkowo pod zamkiem dybowskim, później w Dworze Artusa.
1466. 10. 19.
zawarcie drugiego pokoju toruńskiego
1495
wizyta króla Jana Olbrachta, w czasie której skutecznie pertraktowano z Radą Pruską o uchwaleniu nowych podatków. Poruszano też zaproponowaną przez biskupa warmińskiego, Łukasza Watzenrode oraz Kallimacha, kwestię przeniesienia Krzyżaków na Podole do walki z Turkami i Tatarami
1501
wizyta króla Jana Olbrachta związana z łamaniem przez Krzyżaków postanowień drugiego pokoju toruńskiego. Król zmarł jednak w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego
1504
wizyta króla Aleksandra Jagiellończyka, w czasie której trwały dyskusje polityczne z poselstwem książąt saskich w kwestii przysięgi wierności i zmian w traktacie drugiego pokoju toruńskiego. Ponadto król przyjął poselstwo posłów moskiewskich (w sprawie walk litewsko-moskiewskich) i tatarskich
1519-1520
obrady w Toruniu sejmu koronnego i Rady Pruskiej z udziałem króla Zygmunta Starego w związku z groźbą wojny z Zakonem Krzyżackim (który nie chciał złożyć przysięgi wierności na postanowienia drugiego pokoju toruńskiego). Decyzja o wybuchu wojny zapadła w 1519 roku po spotkaniu króla z wielkim mistrzem, Albrechtem Hohenzollernem. Na okres wojny Toruń stanowił główną kwaterę królewską, dokąd przybywały oddziały zaciężnych koronnych, a także poselstwa zagraniczne próbujące pośredniczyć w zawarciu pokoju. Mistrz został ponownie przyjęty przez króla w czerwcu 1520 roku, jednak do hołdu nie doszło.
1521
król Zygmunt Stary podpisał ostatni w historii rozejm polsko-krzyżacki, zwany kompromisem toruńskim, zakończony w 1525 roku sekularyzacją Prus Książęcych i hołdem Albrechta Hohenzollerna na rynku w Krakowie.
1452
wizyta w Toruniu króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka na zaproszenie wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena po rozmowach na Dybowie w sprawie handlu poddanych Polski i państwa krzyżackiego
1453
powstanie Tajnej Rady Związku Pruskiego w Toruniu, która rozpoczęła intensywne przygotowania do przejęcia władzy w kraju i poddania go Królestwu Polskiemu
1454. 02. 04.
Tajna Rada wysyłając z Torunia do Malborka "wielkie" poselstwo formalnie wypowiedziała wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu posłuszeństwo
1454. 02. 06.
mieszczanie Starego Miasta Torunia przypuścili szturm na zamek krzyżacki rozpoczynając tym samym ogólnopaństwowe antykrzyżackie powstanie.
1454. 02. 10.
Tajna Rada Związku Pruskiego wysłała z Torunia do Kazimierza Jagiellończyka poselstwo (m.in. Hansa von Baisen (Jana Bażyńskiego), burmistrza Starego Miasta Torunia Rutgera von Birken) z prośbą o przejęcie władzy nad Prusami, ale na określonych warunkach, zapewniających realny wpływ stanów pruskich na zarządzanie krajem; ponadto wielkie miasta pruskie (Toruń, Gdańsk, Elbląg) chciały uzyskać nadania terytorialne pokrzyżackie i swobody samorządowe; przedstawiciel Torunia dodatkowo miał domagać się zgody króla na zburzenie Nieszawy. Wysłane poselstwo oświadczyło królowi: "Ziemie nasze i nas samych do Królestwa Polskiego włączyliśmy"
1454. 04. 15.
przedstawiciele stanów pruskich złożyli w Toruniu przysięgę wysłannikom (m.in. kanclerzowi Janowi Koniecpolskiemu) króla Kazimierza Jagiellończyka. Wówczas też stanom wręczono przywilej inkorporacyjny Prus do Królestwa Polskiego.
1454. 05. 28.
rycerstwo i miasta Ziemi Chełmińskiej złożyły na Rynku Staromiejskim królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi uroczysty hołd wierności
1454-1466
wojna trzynastoletnia, w czasie której Toruń pełnił rolę głównego ośrodka dla stanów pruskich, a także dla królewskiej władzy polskiej, stanowiąc jej rezydencję w czasie działań wojennych. W efekcie do miasta przybywały różnorodne poselstwa zagraniczne z papieskimi legatami na czele, które podejmowały tutaj inicjatywy mediacyjne. Toruń uczestniczył w wojnie na płaszczyźnie militarnej, finansowej i dyplomatycznej.
1454. 07.
król Kazimierz Jagiellończyk przyjął w Ratuszu Staromiejskim posłów Rzeszy Niemieckiej, chcących zaniechania przez wojsko polskie oblężenia Malborka
1454. 09. 09.
Kazimierz Jagiellończyk opuścił Toruń udając się pod Chojnice, gdzie poniósł klęskę w bitwie z armią krzyżacką (18.09.). Z Torunia wysłano pod Chojnice działa i proch dla artylerii oblężniczej i polowej.
1454. 09. 25.
pobyt króla Kazimierza Jagiellończyka na zamku dybowskim, gdzie Rada toruńska na pocieszenie porażki pod Chojnicami ofiarowała mu 3 sztuki sukna angielskiego, zapewniając o swoim poparciu w dalszej walce z Krzyżakami.
1454. 11. 11-16.
na zamku Dybów Kazimierz Jagiellończyk wydał statuty nieszawskie
1454. 11.
armia pospolitego ruszenia przeszła mostem pontonowym Wisłę w Toruniu na bitwę pod Łasinem, skąd bezskutecznie wracała przez Toruń około 20 stycznia
1455. 09.
armia pospolitego ruszenia ponownie przekroczyła Wisłę w Toruniu w drodze pod Łasin, po porażce wracając przez Toruń Kazimierz Jagiellończyk pozostał tu do połowy grudnia
1456. 07.
rokowania na zamku dybowskim Kazimierza Jagiellończyka, posłów Polski i stanów pruskich z nieopłaconymi zaciężnymi krzyżackimi, którzy zaoferowali Polsce sprzedaż kilku zamków otrzymanych od Krzyżaków. W wyniku tego 3 dawnych zamków krzyżackich i miast z Malborkiem została przejętych przez Polskę w czerwcu 1457 r.
1457. 08. 26.
Kazimierz Jagiellończyk w zamian za ogromną pomoc Torunia w wojnie z Krzyżakami wystawił w Malborku przywileje dla Torunia (tzw. przywileje kazimierzowskie) zapewniające mu m.in. znaczne posiadłości ziemskie, prawo składu, prawo mennicze i szerokie swobody samorządowe. Podobne przywileje otrzymały pozostałe dwa wielkie miasta pruskie: Gdańsk i Elbląg
1458. 07.
armia pospolitego ruszenia znowu przekroczyła Wisłę w Toruniu zmierzając do Malborka zajętego przez siły krzyżackie. Po nieudanym ataku na zamek malborski król wracał przez Toruń w połowie października
1460. 09.
pobyt Kazimierza Jagiellończyka na zamku dybowskim, skąd kierował siłami zbrojnymi przeciw Krzyżakom opanowującym pobliskie Chełmno, Golub i Brodnicę. Tutaj też spełniając dawniejsze obietnice dla Torunia wydał zezwolenie na przeniesienie Nieszawy w górę Wisły, zyskując dalsze (też finansowe) poparcie torunian w wojnie.
1460. 11. 10
wojska toruńskie wraz z wojskami królewskimi rozpoczęły zakończone po 11 miesiącach sukcesem oblężenie zamku w Świeciu zajętego przez Krzyżaków. Zamek obsadzili torunianie czuwając nad szlakiem wiślanym z Torunia do Gdańska. Po ugodzie z królem torunianie współwładali zamkiem czerpiąc połowę dochodów do 1520 r.
1462. 07.
Kazimierz Jagiellończyk przebywał na zamku dybowskim wraz z królową Elżbietą oraz zaciężnymi przez 3 miesiące
1464. 07.
w Toruniu odbywały się rozmowy pokojowe polsko-krzyżackie przy rozjemstwie posłów lubeckich wraz z wysłannikami kilku miast meklemburskich i Lüneburga jako reprezentantami Hanzy. W okazałej delegacji polskiej uczestniczył m.in. Jan Długosz.
1465. 08. 18
komtur elbląski, Heinrich von Plauen proponuje Radzie miasta Torunia powrót do państwa krzyżackiego za oddanie miastu całej Ziemi Chełmińskiej na własność. Toruń wiernie trwając po stronie Królestwa Polskiego propozycję odrzucił, grożąc jednocześnie, że dalsi posłowie z podobnymi propozycjami będą utopieni.
1466. 09. 08.
rozpoczęcie pertraktacji pokojowych przy udziale czołowych radców Korony i Prus oraz uczonych ekspertów (m.in. Jana Długosza, Jakuba z Szadka) i pośrednictwie legata papieskiego, początkowo pod zamkiem dybowskim, później w Dworze Artusa.
1466. 10. 19.
zawarcie drugiego pokoju toruńskiego
1495
wizyta króla Jana Olbrachta, w czasie której skutecznie pertraktowano z Radą Pruską o uchwaleniu nowych podatków. Poruszano też zaproponowaną przez biskupa warmińskiego, Łukasza Watzenrode oraz Kallimacha, kwestię przeniesienia Krzyżaków na Podole do walki z Turkami i Tatarami
1501
wizyta króla Jana Olbrachta związana z łamaniem przez Krzyżaków postanowień drugiego pokoju toruńskiego. Król zmarł jednak w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego
1504
wizyta króla Aleksandra Jagiellończyka, w czasie której trwały dyskusje polityczne z poselstwem książąt saskich w kwestii przysięgi wierności i zmian w traktacie drugiego pokoju toruńskiego. Ponadto król przyjął poselstwo posłów moskiewskich (w sprawie walk litewsko-moskiewskich) i tatarskich
1519-1520
obrady w Toruniu sejmu koronnego i Rady Pruskiej z udziałem króla Zygmunta Starego w związku z groźbą wojny z Zakonem Krzyżackim (który nie chciał złożyć przysięgi wierności na postanowienia drugiego pokoju toruńskiego). Decyzja o wybuchu wojny zapadła w 1519 roku po spotkaniu króla z wielkim mistrzem, Albrechtem Hohenzollernem. Na okres wojny Toruń stanowił główną kwaterę królewską, dokąd przybywały oddziały zaciężnych koronnych, a także poselstwa zagraniczne próbujące pośredniczyć w zawarciu pokoju. Mistrz został ponownie przyjęty przez króla w czerwcu 1520 roku, jednak do hołdu nie doszło.
1521
król Zygmunt Stary podpisał ostatni w historii rozejm polsko-krzyżacki, zwany kompromisem toruńskim, zakończony w 1525 roku sekularyzacją Prus Książęcych i hołdem Albrechta Hohenzollerna na rynku w Krakowie.
