Baszta Żuraw

Jedna z około 54 dawnych baszt toruńskich, jedna z 9 zachowanych.

Baszta usytuowana w ciągu południowego, nadwiślańskiego odcinka murów miejskich Starego Miasta, na zachód od Bramy Mostowej. Zbudowana najpewniej w końcu XIII wieku.
Obecna jej nazwa pochodzi od funkcji żurawia, którą pełniła: po rozbudowie w 1823 r. na potrzeby Twierdzy Toruń baszta została wyposażona w urządzenie dźwigowe na poziomie poddasza i połączona z sąsiadującym spichrzem Szwedzkim, znajdującym się z tyłu. Spichrz wojskowe władze pruskie przebudowąły na magazyn żywności. Z tego okresu pochodzą też wszystkie mechanizmy.
Oprócz tego Toruń posiadał od około lat 30. XVII wieku także portowy żuraw nadwiślański.

 

Szczególnej uwagi godny jest mechanizm - oryginalne i unikatowe urządzenie wyciągowe w baszcie. Jest to pokaźnej wielkości wciągarka umieszczona na poddaszu baszty. Została wykonana z drewna, uzupełniona żelaznymi elementami wzmacniającymi. Specjalna konstrukcja urządzenia – wielkie koło mechanizmu napędowego, jak i koło zapadkowe pozwala na jego uruchomienie, jak i zatrzymanie przy pomocy lin z dowolnej kondygnacji baszty. Mechanizm ten umieszczono tu w 1823 r. w czasie adaptacji baszty i sąsiedniego spichrza Szwedzkiego na potrzeby magazynu Twierdzy Toruń.

Jednak niestety obiekt ten nie jest udostępniony do zwiedzania.

 

Urządzenie dźwigowe jest pokaźnych rozmiarów: długość 4,3 m, wysokość 2,5 m, szerokość 2,35 m.
Wyciągarka wykonana jest z drewna, a niektóre elementy z kutego żelaza (zwłaszcza te, ulegające najszybciej wytarciu).
Głównym elementem jest bęben (okrągła bela drewniana o dług. 2,37 m i średnicy 0,3 m), na który nawija / odwija się linę z podnoszonym ciężarem. Bęben napędzany jest ręcznie poruszanym kołem napędowym o średnicy 2,18 m (zagłębiającym się w otworze w podłodze) - na wieńcu którego znajdują się V-kształtne żelazne prowadnice dla przewijanej liny - i znajdującym się przy nim mniejszym kołem zapadkowym (z okutymi zębami); oba koła umieszczone są na tym samym wale napędowym). Lina zwisa z dużego koła napędowego przez otwory w podłogach każdych niższych kondygnacji, dlatego poruszanie mechanizmem wciągarki mogło odbywać się niezależnie z każdego piętra baszty. Koło zapadkowe i specjalna zapadka uniemożliwiały opadanie liny z podnoszonym ciężarem podczas ręcznego podciągania, a także było elementem bezpieczeństwa np. w momencie przypadkowego zerwania się liny lub wyrwania się jej z rąk podciągającego. Do zwalniania zapadki i cofania liny dźwigowej służyła specjalna linka, która również zwisała przez niższe kondygnacje przez tuleje w podłogach.