Cmentarz Ofiar II wojny światowej w Toruniu
Lokalizacja
Mokre, ul. Grudziądzka 129-137
3,3 km na płn. od Rynku Staromiejskiego
Cmentarz im. Ofiar II wojny światowej (komunalny nr 2) został wpisany do rejestru zabytków w 1991 r., zajmuje obszar 3,4116 ha.
W 1891 roku, zastępując cmentarz "Boża Męka" (zobacz pkt. 2 tutaj), utworzono dla Mokrego obecny cmentarz komunalny nr 2 im. Bohaterów II Wojny Światowej przy ul. Grudziądzkiej 129/137 (róg ul. Grudziądzkiej i Wielki Rów); znajduje się tu m.in. około 1100 grobów osób zamordowanych w pobliskim Obozie Pracy Wychowawczej (Arbeitserzienhungslager) i Centralny Obóz Przesiedleńczy (Umwandererzentrallager Thorn) tzw. Szmalcówka w czasie II wojny, po II wojnie przeniesiono tutaj także ciała żołnierzy i jeńców radzieckich ze Stalagu XXc oraz ludności żydowskiej, która zginęła poza Toruniem; w 1997 roku przeniesiono tu tablice pamiątkowe z rozebranego Pomnika Wdzięczności Armii Radzieckiej.
Jako miejsce pamięci narodowej cmentarz zawiera:
- mogiła zbiorowa 711 zamordowanych Polaków
W polu tej kwatery jest mogiła indywidualna Anastazji Penksa ofiary Szmalcówki oraz mogiła indywidualna Stanisława Pepińskiego, które łącznie stanowią jeden obiekt. Powierzchnia mogiły: 0,1375 ha. W centralnej części znajduje się granitowy obelisk z napisem memoratywnym. Po obu jego stronach w półkoliście ustawiono bloki z tablicami, na których wyryto dane ofiar. Teren obsiany trawą, dojście do obelisku utwardzone. W mogile znajdują się zwłoki 711 Polaków zamordowanych przez Niemców w latach 1939-1945. |
Powierzchnia mogiły: 0,0323 ha. Teren obsiany trawą, w centralnym miejscu znajduje się granitowy obelisk z napisem komemoratywnym, dojście do obelisku utwardzone.
W mogile spoczywają szczątki 91 Polaków - ofiar niemieckiego obozu "Szmalcówka", który funkcjonował do 1943 r. jako filia obozu pracy w Potulicach. |
- mogiła z pomnikiem 334 zamordowanych polskich dzieci - zobacz niżej
Kwatera 334 ofiar niemieckiego obozu "Szmalcówka" - dzieci zmarłych i zamordowanych w obozie w okresie II wojny światowej. Powierzchnia obiektu: 0,0264 ha. Dwie mogiły zbiorowe oraz 15 pojedynczych. W centralnej części obiektu znajduje się pomnik "Dzieciom Polskim Ofiarom Faszymu". Po obu stronach utwardzonego dojścia do pomnika ułożono symboliczne ramy nagrobne. Teren mogił obsiany trawą. W mogiłach znajdujących się na terenie kwatery spoczywają szczątki zmarłych bądź zamordowanych przez Niemców 334 polskich dzieci, które wraz z rodzicami trafiły do niemieckiego obozu "Szmalcówka" w Toruniu, który funkcjonował jako filia obozu pracy w Potulicach (część dzieci otrzymała status samodzielnych więźniów). |
|
- mogiła 140 Polaków zmarłych podczas powrotu z obozów koncentracyjnych
Mogiła o powierzchni 0,0112 ha. Na mogile nasadzenia kwiatów, betonowa obramówka, tablica memoratywna. W mogile spoczywają szczątki 140 Polaków - więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych, którzy w 1945 r. zmarli podczas powrotu do swoich domów. |
|
- mogiła z pomnikiem w miejscu złożenia prochów ok. 600 Polaków pomordowanych na Barbarce
|
- mogiła pomordowanych Żydówek
Powierzchnia mogiły: 0,0045 ha. Na mogile betonowe płyty, betonowe misy na nasadzenia, w centralnej części nałożona granitowa płyta z napisem komemoratywnym. W mogile spoczywają szczątki kobiet różnych narodowości pochodzenia żydowskiego - więźniarek ze znajdującego się w Chorabiu (12 km na płn.-zach. od Rynku Staromiejskiego) komanda roboczego (filii) podobozu niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof - Baukommando Weischsel (OT Thorn) z siedzibą komendy w Bocieniu. Wspomniana filia została utworzona przez Niemców we wrześniu 1944 r. Jej teren obejmował powierzchnię ok. 2 ha, na której znajdowało się 38 prowizorycznych baraków dla więźniarek. Przebywało tam przeciętnie ok. 1.700 więźniarek – kobiet pochodzenia żydowskiego z Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Bułgarii i Węgier. Więźniarki pracowały przy kopaniu umocnień, rowów przeciwczołgowych itp. Podczas likwidacji obozu w dniu 18 stycznia 1945 r. zamordowano 152 kobiety, a około 1.500 ewakuowano w kierunku Bydgoszczy. Zabudowania obozu spalono. Szczątki ofiar przeniesiono w latach 1945-1950 do mogiły zbiorowej na tym cmentarzu. |
- mogiła 541 żołnierzy Armii Sowieckiej poległych w 1945 r. oraz Zachara Miernikowa i elementy epitafijne z pomnika wdzięczności Armii Radzieckiej przeniesione z Wałów Gen. Sikorskiego
|
Pomnik Dziecom Polskim Ofiarom Faszyzmu
Pomnik proj. Eweliny i Henryka Siwickich odsłonięto w 1980 r. na cmentarzu w kwaterze grobów dziecięcych, ofiar Centralnego Obozu Przesiedleńczego (Umwandererzentrallager Thorn) przy ul. Bażyńskich oraz Obozu Pracy Wychowawczej (Arbeitserzienhungslager) - tzw. Szmalcówka przy ul. Grudziądzkiej 124/126 - zlokalizowanego nieopodal, w dawnej fabryce smalcu, nazywanej przez Torunian "Szmalcówką".
Pomnik w formie pofalowanej ściany wyłożonej kostką granitową, na niej płaskorzeźba przedstawiająca matkę z czwórką umierających dzieci.
Obok pomnika stoi 8 granitowych tablic z nazwiskami ponad 300 dzieci, ofiar Szmalcówki.
W listopadzie 1940 r. okupacyjne władze niemieckie utworzyły obóz przesiedleńczy. Trafiły tu polskie rodziny z terenu przedwojennego województwa pomorskiego (zobacz: Toruń międzywojenny), wypędzone ze swoich domów rodzinnych, wypędzone przez Niemców.
Z powodu nieludzkich warunków życia w obozie, z powodu głodu, chorób, zmuszania do pracy ponad siły i stosowania brutalnej przemocy w Szmalcówce zmarło przynajmniej 515 Polaków. Spośród nich 317 ofiar to niepełnoletni i dzieci, z których 189 nie ukończyła 3 roku życia. Obóz zlikwidowano w 1943 r., a więźniów przewieziono do obozu przejściowego w Potulicach koło Nakła nad Notecią (74 km na zach. od Torunia). |
Zobacz też:
Powrót do: