Toruń w czasie wojny sukcesyjnej 1733-1735

 

Po śmierci króla Augusta II w 1733 r. Toruń zachował neutralność wobec wydarzeń politycznych w Rzeczypospolitej, związanych z napięciami między dworem królewskim a poszczególnymi kręgami magnackimi skonfliktowanymi wzajemnie. Ta neutralność wynikała w znacznej mierze z niekorzystnego położenia politycznego Torunia, oskarżanego od tumultu toruńskiego w 1724 r. o antykatolicką i heretycką postawę. Przypomnijmy, że w katolickiej i nietolerancyjnej religijnie Polsce Toruń był miastem protestanckim, co już stanowiło powód do okazywania niechęci wobec niego. Polskie-katolicke szlacheckie kręgi polityczne podtrzymywały niechęć, wręcz wrogość do tego "zbuntowanego" miasta, tworzyły niekorzystny grunt i klimat dla jego interesów w państwie.
Neutralny zatem Toruń nie wyraził radości z powodu wyboru (12 września 1733 r.) na króla Stanisława Leszczyńskiego wspieranego przez Francję w koalicji z Bawarią i Hiszpanią. Podobnie zachował się Toruń wobec - będącej odpowiedzią na ten wybór - nielegalnej elekcji (dokonanej pod zbrojną osłoną sasko-rosyjską) konkurtenta Leszczyńskiego do korony polskiej - Augusta III Sasa, wspieranego przez koalicję Austrii, Rosji, Prus i Danii. Ta zbrojna interwencja sasko-rosyjska stała się pretekstem dla Francji do wypowiedzenia Austrii wojny.

Ostatecznie neutralna postawa Torunia nie znaczyła wiele i wkrótce Toruń i jego terytorium stały się miejscem starć zbrojnych oddziałów wiernych Leszczyńskiemu z wojskami rosyjskimi. Zwolennicy Leszczyńskiego (w tym okoliczna szlachta chełmińska) traktowali Toruń niemal jako wroga, m.in. po tym jak toruńska Rada odmówiła stanowczo, powołując się na ius praesidi, przyjęcia królewskiej załogi wojskowej oraz korespondowała z gen. Piotrem Lacy, dowódcą rosyjskiego korpusu interwencyjnego.
Stronnictwo Leszczyńskiego zamierzało bronić Torunia przez Rosjanami. W tym celu wywierano naciski na Toruń do wzmocnienia i naprawy swoich fortyfikacji i wpuszczenia załogi, co ostatecznie nastąpiło 24 grudnia 1733 r. Tymczasem oddziały Leszczyńskiego nękały przedmieścia, niszczyły wsie na terytorium toruńskim i spaliły most na Wiśle w Toruniu chcąc odciąć drogę nadciągającym od południa Rosjanom. Zniszczenie mostu uniemożliwiło kupcom przybycie na jarmark Trzech Króli w 1734 r. (zobacz: Toruńskie jarmarki międzynarodowe) oraz zakupy zboża kujawskiego. 

Toruń został zajęty przez wojska rosyjskie 16 stycznia 1734 r. po porażce stronników Leszczyńskiego w potyczce pod Służewem na Kujawach. Rada toruńska i protestancka ludność Torunia z większą życzliwością przyjęła Rosjan niż odnosiła się do stronników Leszczyńskiego.
Pod względem strategicznym zajęcie Torunia przez Rosjan było dotkliwą klęską, ponieważ miasto stało się dla nich i dla sprzymierzonych z nimi Sasów bazą do działań na Pomorzu oraz głównym magazynem wojennym i żywnościowym.

Po zajęciu Torunia Rosjanie podeszli pod Gdańsk, w którym schronił się sam Stanisław Leszczyński, a który zdobyli 7 lipca 1734 r.
Tymczasem stronnicy Leszczyńskiego nadal próbowali odzyskać Toruń, jednak bezskutecznie, niemniej dokonali znacznych zniszczeń w terytorium Torunia: latem 1734 r. spalono Lubicz, splądrowano Grębocin, Górsk, młyn w Trzeposzu i inne, a także blokując Toruń utrudniano zaopatrzenie miasta. Wszystko to potęgowało wrogość torunian wobec stronników Leszczyńskiego.

1 października 1734 r. sejmik generalny Prus Królewskich uznał Augusta III królem Polski. W Toruniu nadal stacjonował garnizon rosyjski, wzmocniony teraz oddziałem saskim, co znacznie obciążało finanse Torunia. Dopiero po abdykacji Leszczyńskiego i po hołdzie złożonym Augustowi III w czerwcu 1734 r. usilne starania Rady toruńskiej, poparte przez sejmiki i miasta pruskie uwolniły Toruń od załóg wojskowych: rosyjskiej w 1736 r. i saskiej w 1739 r.

 

Ilustracje:

wizerunek króla Augusta II (u góry), króla Augusta III (na dole), oba z Pocztu Królów Polskich w Sali Królewskiej w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu.