Wycieczka: Modernizm w Toruniu

 

Kojarzący się z Toruniem gotyk przyćmił inne, późniejsze style architektoniczne, powodując, że w świadomości mieszkańców i turystów giną budynki inne niż gotyckie. Tymczasem jest w Toruniu wiele godnej uwagi i ważnej architektury późniejszej, w tym modernistycznej.

Modernizm w Toruniu to przede wszystkim architektura okresu międzywojennego. Wtedy następuje intensywna działalność budowlana, związana z funkcją Torunia jako stolicy województwa pomorskiego (zobacz: Toruń międzywojenny). Ze wszystkich miast pomorskich to właśnie Toruń - obok Gdyni - posiadał najlepsze warunki rozwoju budownictwa. Dlatego architektura międzywojennego modernizmu Torunia to interesujący i bogaty przegląd ówczesnych tendencji i estetyki, a wśród wybudowanych obiektów można znaleźć wiele realizacji o wysokim poziomie architektonicznym.

Powstawało wiele gmachów urzędowych, budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych, zarówno wielo-, jak i jednorodzinnych. Wszystkie z płaskim dachem, który to stał się manifestacyjnym wyróżnikiem nowoczesności architektury modernistycznej, zrywającym z dotychczasowym archetypem budynku (zwieńczonego dachem spadzistym) oraz demonstrującym możliwości nowoczesnej techniki.

 

Budynki publiczne to głównie modernizm w klasycystycznym charakterze. W ten sposób projektował zwłaszcza Kazimierz Ulatowski (najwybitniejszy toruński architekt międzywojnia, radca budowlany urzędu miasta), a przykładami są:

W myśl modernistycznej zasady, że o charakterze budynku decyduje nie jego forma, ale funkcjonalność (form follows function - forma wynika z funkcji), budowle modernistyczne opierano na zasadzie prostoty i logiki, z minimalistycznym ornamentem (less is more - mniej znaczy więcej; Ornement et crime - ornament i zbrodnia).
W podobnej konwencji - o symetrycznej, monumentalnej i klasycystycznej kompozycji - powstały w Toruniu też m.in. gmachy:

 

Oprócz Ulatowskiego dla Torunia projektowali też architekci z uznanymi nazwiskami, przeważnie ze słynnych wtedy szkół warszawskiej i krakowskiej. Marian Lalewicz, który zaprojektował dom towarowy w St. Petersburgu, przygotował u nas bryłę Banku Rolnego. W tym przypadku uwidacznia się lokalna - toruńska specyfika modernizmu, polegająca na odniesieniu do gotyku, jako najbardziej znamiennej architektury w dziejach Torunia.

Franciszek Krzywda-Polkowski, który zaprojektował koncepcję miast ogrodów dla jednej z dzielnic Warszawy, jest autorem gmachu dzisiejszego Urzędu Marszałkowskiego. Antoni Dygat, współautor warszawskiego Muzeum Narodowego, zaprojektował w Toruniu Rozgłośnię Pomorską Polskiego Radia przy ul. Podgórskiej. Bohdan Lachert i Józef Szanajca, dwaj uznani warszawscy architekci, zaprojektowali charakterystyczny dom bliźniaczy przy ul. Kasprowicza.

 

Wspominany tu Ulatowski krytycznie odnosił się do kolejnego toruńskiego budynku modernistycznego, jakim była Harmonijka. Negatywnie odebrana również powszechnie przez torunian jako architektura zbyt awangardowa, nowoczesna, nie korespondująca ze Starym Miastem, na skraju którego stanęła. Jednak dziś uważana jest za wybitne dzieło z nurtu konstruktywizmu.

 

Odrębną i dużą grupą toruńskiej architektury modernizmu są budynki mieszkalne. Były to zarówno obiekty willowe, jak i kamienice wielomieszkaniowe. Przy ul. Legionów powstało kilka domów jednorodzinnych, w tym autorskiego projektu dom ww. Ulatowskiego. Najwięcej mieszkaniowej zabudowy modernistycznej powstało na Przedmieściu Bydgoskim, zwłaszcza w północno-wschodniej części tej dzielnicy. Tutaj zrealizowano m.in. budynki w modnym i wyznaczającym poziom ówczesnej nowoczesności stylu okrętowym, jak np. dom Krausów czy dom Mittlenera w zespole willi przy ul. Słowackiego 56 oraz pierwsze mieszkaniowe osiedle modernistyczne.

 

Wycieczka opracowana przez Toruński Serwis Turystyczny (Arkadiusz Skonieczny), objęta prawami autorskimi. Data publikacji: 15-04-2021

Długość trasy: 14,7 km.