Kopernik - majster od wodociągów

Pierwsze wzmianki o zakładaniu przez Kopernika wodociągów w miastach Prus Królewskich i Warmii spotykamy już w XVII w. Wiadomość ta pozornie wydaje się prawdopodobna, gdyż Mikołaj nasz — podobnie jak i wielu innych wybitnych uczonych okresu Renesansu — posiadał wszechstronne zainteresowania. 

Piszący niegdyś o tym rozbudowali tę legendę tak, że w pewnym momencie uważana była powszechnie za fakt udowodniony. 
Jak pisali dawni uczeni, konstrukcja najsłynniejszego kopernikowskiego wodociągu we Fromborku była tak doskonała i sławna, że król francuski Ludwik XIV miał na niej wzorować system doprowadzania wody do Wersalu.
Wg starej tradycji Kopernik miał zaradzić brakowi wody, na jaki cierpieli kanonicy fromborscy. Musieli bowiem chodzić oni po wodę z wiadrami lub sprowadzać w beczkach z rzeki Baudy oddalonej ok. 2 km na północ od Fromborka. To rzekomo Kopernik miał spiętrzyć wody rzeki za pomocą jazu, dwóch zapór i śluzy pochyłej na 15,5 łokcia, po czym poprowadzić spiętrzone wody krętą pochyłością napełniając nimi sztuczny kanał łączący Baudę z Zalewem Wiślanym. Z kanału (dziś zwanego Kanałem Kopernika) doprowadzić miał wodę na Wzgórze Katedralne za pomocą wodociągu i rozgałęzionej sieci rur drewnianych i mechanicznego drewnianego urządzenia podnoszącego wodę na znaczną wysokość (ok. 25 m), aby następnie grawitacyjnie mogła spływać do studzienek poszczególnych odbiorców.
Taki grawitacyjny system wodociągowy, powstały we Fromborku w latach 1571-1572 (a więc 28 lat po smierci Kopernika) był drugim w Europie po systemie w Augsburgu z 1548 r. Faktycznie jednak twórcą fromborskiej maszynerii wodociągowej był wrocławski rurmistrz Valentin Hendel (Valten Händel), pradziad wielkiego kompozytora baroku. A tzw. Kanał Kopernika powstał faktycznie już w XIV w. z inicjatywy Krzyżaków. Jednak legenda przypisująca autorstwo Kopernikowi trwała przez kolejne stulecia. W 1618 r. profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jan Brożek przebywający we Fromborku i będący pod wrażeniem maszynerii napisał epigram łaciński: "Tutaj wody podbite zmuszone zostały płynąć w górę, aby gasiły pragnienie mieszkańców wzgórza. Czego odmówiła przyroda, tego sztuką dokonał Kopernik. Ten czyn jeden, obok innych, rozgłosi jego sławę". Później, w 1720 r. wiersz ten został wyryty na specjalnej tablicy pamiątkowej, wmurowanej nad ową machiną wodną.
 
Kopernik uważany był też za współtwórcę grudziądzkich wodociągów. Miał zaprojektować przebieg Kanału Trynka oraz być pomysłodawcą pierwszej w Europie pompy ssąco-tłoczącej, którą zbudowano w Grudziądzu.
Wodociągi Kopernik miał też zrealizować w Olsztynie, Kwidzynie, Pieniężnie, Braniewie, Lubawie, Działdowie, Gdańsku i oczywiście w Toruniu. Wodą na młyn było odkrycie w 1937 r., w czasie prac kanalizacyjnych przy ul. Ducha św. na Starym Mieście w Toruniu, na głębokości ok. 3 m, drewnianego kanału wodociągowego pochodzącego z 2. poł. XV w. Wiele ogólnopolskich gazet pisało wtedy o tym, przypisując to dzieło Kopernikowi.
 
Do jeszcze większego utrwalenia tej, i tak mocnej, kopernikowsko-wodociągowej legendy, przyczynił się wygłoszony - w związku z obchodzonym w 1953 r. 410-leciem śmierci Mikołaja - na uroczystej sesji Akademii Nauk ZSRR referat uczonego radzieckiego F. J. Nesteruka pt. „Prace inżynieryjne Mikołaja Kopernika”, publikowany później na łamach wielu pism naukowych i popularnych w Związku Radzieckim i w Polsce.
Spowodował on cały szereg następnych bezkrytycznych wypowiedzi w prasie.
Z kolei w 1971 r., gdy archeolodzy w czasie prac w kamienicy przy ul. Kopernika 17, będącej częścią obecnego Domu - Muzeum Mikołaja Kopernika, trafili na kolejny system rur, tym razem odprowadzających ścieki do Wisły, relacjonujący to dziennikarz Polskiego Radia skomentował sensacyjną rewelację słowami: "Informacja umieszczona w kronice rodzinnej Mikołaja Kopernika, że był on twórcą systemu kanalizacyjnego w Toruniu, okazała się prawdziwa". Jednak prawdziwego w tym nie było nic - ani rzekoma kronika rodzinna Koperników nie istniała, ani owe rury wodociągowe nie były dziełem Mikołaja.
 
Legenda o Koperniku-inżynierze była w XIX w. oficjalnie uznana za fakt przez ówczesną naukę polską, a informacje o budowie przez Kopernika wodociągów podawały ówczesne encyklopedie, słowniki i inne publikacje z tamtego stulecia.
Legenda jak widać trwała mocno, mimo że już 2. poł. XIX w. była silnymi argumentami podważana. Jako pierwszy w 1865 r. wystąpił z tym toruński historyk, Leopold Prowe (1821-1887) w swym artykule pt. "Czy Kopernik budował wodociągi?" opublikowanym w „Neue Preussische Provinzial-Blatter”. Obala on kolejno podstawy przypisywania Kopernikowi budowania wodociągów we wszystkich miejscowościach wymienianych przez legendę. Najwięcej miejsca poświęcił
on oczywiście wodociągowi fromborskiemu, przytaczając w pełnym brzmieniu wszystkie ważniejsze dokumenty archiwalne.
 
Upamiętnieniem rzekomych hydrauliczno-wodociągowych skłonności Mikołaja jest pewien znamienny element stojącego na Rynku Staromiejskim w Toruniu pomnika Kopernika z 1853 r. - studzienka z brązową paszczą delfina, z której bije woda do półkolistego rezerwuaru. Jest to nawiązanie do wcześniej istniejącego w tej okolicy ujęcia wody i pamiątka, jakoby Kopernik założył pierwszy wodociąg w Toruniu (tymczasem drewniane rury wodociągowe istniały w Toruniu znacznie wcześniej, bo już przed połową XIV w.; zobacz: Dawne wodociągi toruńskie).
Poza tym życzeniem - niezrealizowanym jednak - króla pruskiego było umieszczenie na cokole pomnikowym napisu informującego o rzekomym założeniu przez Kopernika toruńskiego wodociągu.
 
  • drukuj
  • poleć artykuł
Komentarze użytkowników (0)
Brak komentarzy. Bądź pierwszy - dodaj swój komentarz
Dodaj swój komentarz:


pozostało znaków:   napisałeś znaków:

Kontakt

tel. 56 621 02 32
biuro@toruntour.pl
formularz kontaktowy
 
 
   
Właścicielem i operatorem Toruńskiego Portalu Turystycznego funkcjonującego pod domeną toruntour.pl jest Toruński Serwis Turystyczny, Toruń, ul. Rabiańska 3 (mapa), tel. 66 00 61 352, NIP: 8791221083.
Materiały zawarte w Toruńskim Portalu Turystycznym www.toruntour.pl należą do ich autorów lub właściciela serwisu i są objęte prawami autorskimi od momentu powstania Portalu w 2015 r. Wszelkie wykorzystywanie w całości lub we fragmentach zawartych informacji bez zgody Wydawcy Serwisu jest zabronione.
Polityka cookies
 
Jeżeli chcesz opublikować swój artykuł lub napisać do Toruńskiego Portalu Turystycznego ponieważ gdzieś do tekstu wkradł się błąd, chcesz nawiązać współpracę lub po prostu przekazać swoją opinię, możesz to zrobić używając adresu mailowego biuro@toruntour.pl. Żadna wiadomość nie pozostanie bez odpowiedzi!
 
Zostań naszym patronem. Poznaj szczegóły i możliwości tutaj